Dersim’de yaşanan Alevi inanç takviminde Mart - Nisan aylarında Qerê Çarseme Marti, Pire, Hewtamalo Qız ve Hewtemalo Pil var.

Qerê Çarseme Marti de tıpkı Xeylaşi ve Hewtemal gibi yaşlılarımızın "Hasavo Khan“ dedikleri takvime göre hesaplanır. (Julianischer Kalender) 13 Mart’tan sonraki ilk çarşamba Qerê Çarseme Marti’dir.

İnanışa göre Tanrı dünyayı yedi günde yarattı, kötülüklerin yaratılışı ise çarşamba. Bu nedenle çarşamba günü bir işe başlanmaz, çamaşır yıkanmaz, uzun yola çıkılmaz hatta tıraş olunmaz, bıçak, dare, balta gibi kesici aletlerden uzak durulur. Qerê Çarseme Marti kötülükler ve karanlıktan kurtulmak için yapılan ritüeller vardır.

Bu günde eğer huzurda hazırsa Pir, Pir yoksa ailenin büyüğü kuşburnundan (şilan) bir halka yapar ve ailenin küçük çocuklarını kötülükten korunmaları için dua eşliğinde üç kez bu halkadan geçirir.

Kuşburnu çayı dua okuanrak bütün aile fertleri tarafından içilir. Niyaz pişirilerek komşulara dağıtılır. Ziyaretlerde mumlar yakılır.

Kötülüklerin ağzının bağlanması, aile ahalisine zarar vermemeleri için yapılır pir tarafından ip bağlanır. Kırmızı ve beyaz renkli ipler dewres yada pir tarafından bağlanır. Yalnızca kurdun ağzı bağlanmaz, zira davarda onun da payı olduğuna inanılır.

Toprak damlı evlerde bacanın etrafına aile fertlerinden her kes için küçük taşlar konulur. Hewtemale kadar beklenir, hangi taşın altında bir canlı varsa, o yıl o kişi için bereketli geçecek anlamında anlaşılır.

Tarlada tohumun onun tarafından atılması, bostanda fidelerin onun tarafından dikilmesi, sütün ilk olarak onun elinden mayalanması istenir.

Ne yazık ki inançlı kuşaklar artık yaşamıyor. Bu eski gelenekler de ancak parçalı olarak günümüze kadar aktarıldığı kanısındayım. 

Ayrıca Gağan ile Xeylas’ın karıştırıldığı gibi, Qerê Çarseme Marti ile de Hewtemal ritüelleri karıştırıldıkları kanısındayım. Derelerden su getirip çocuklara banyo yaptırılması (Xızır’ın su içtiği çeşmenin suyunun dere suyuna karışmış olma ihtimali) ziyaret çeşmelerinden getirilen suların eve ve ahırlara serpilmesi, evlerin temizlenmesi, niyaz ile çeşmelere gidilmesi gibi ritüellerin Hewtemal’e aittir. 
Qerê Çarseme Marti kötülüklerden korunmak için yakarma, ışığa yürüme, umudu yeşertme ve kötülüklerin aileye zarar vermeyecek duruma getirilmesi, ağızlarının bağlanması için yapılır. Hewtemal ise karanlıktan aydınlığa, kıtlıktan bolluğa, soğuktan sıcağa çıkmanın minnetidir, bereket için yakarmadır.

14 Mart 2021
Yaşar KAYA