Dersim masallarından “Sayê Morru-Yılanların Şahı”; Kırmancki ve Türkçe çevirisi ile…

SANIKA SAYÊ MORRU

(1)

Bi, nêbi, o taw waxtê Pêxamberu vi. Loqman Hekimi wastêne ke weşiye rê derman bıvêno. Rozê kut'ra raye ke merdene rê çare sayê kero. Hora jü kıtavê de xo ki na mesela sero bi. Sene vaşi ra çınayrê derman vejino, kıtavê xode qeyd kerdi vi.

Oncia rozê kıtavê xo guret bınê çhengê xo, şi ke, şêro ko ra vaso ke merdene rê çarewo, cırakero biyaro; ame fekê çhemi de vejiya.

Kerd ke bover vışiyo, bıvejiyo ro ko; hama çhem lezgê usari bi, nêşikiya şêro. Uza ververê çhemi de tenê nişt ro, kıtavê xo kerd ra, remil de niada hala çıtur bover vışiyo. Tam o sıre de Comerdi rê bi ayan, 'ke hawo senık mendo ke Loqman Hekim şêro merdene rê çare bıvêno. Civrayil rusna vıreniye, vake:

- „Hêrvina so, merdene rê çare diyayene karê dey niyo! Kıtav dest ra bijê, yi pelgê ke merdene rê dermanê cırake, b'erze ağwe! Bıerze ke va o na dawa ra bıtexeliyo.“

Civrayil kut thonê de mordemê kokımi, ame lewe:

- „Ma ve xêrdi Loqman Hekim!“

• „Xêr mênde ve!“
• „Nia sona koti?“
• „Mı merdene rê çare diyo, son ke kowu ra vasê dermani arê di!“
• „Tı nêzonena dina faniya?“
• „Ma, çayê mezoni! Hama, wazenu ke eve na derman weşiya tayê isoni derg kerine.“
• „Ma, tı ke zona, nayê ke tı weşiya dinu hata qıyamete kena derg, rıskê kami wenê?“
• „Rıskê kami wenê burê, alaqê mı niyo!“
• „Hımm! Demeke hên!.. Tı bê, hona ke rewo na dawa ra bıtexeliye! No karo ke tı bıkerê, qe rınd niyo!“ vake Civrayili.

Na qesey sero Loqman Hekim qe nêcêra, vake:

• „Nêê! No dermano ke mı dos kerdo, gereke biyari, bıcerevni!“

Civrayili niada ke Loqman Hekim vatena xora sono, qesa de bine perskerde:

• „Ya Loqman, ilmê hekmete ra qêyr zovina ilmu ki zonena?“
• „Hêya, remil estenerê ki maharune. Remilê ke mı estê, hata nıka ğelet nêvejiyê.“
• „Madem ke hêniyo, hala remil b'erze, Civrayil nıka kotiyo!“

Loqman Hekimi kıtav kerd ra, tenê ke tey niada, vake:

• „Wey! Civrayil tıya!“

Se ke hên va, Civrayili perri day pıro, yi pelgê kıtaviyê ke merdene rê çareyê, day ağwero. Ağwe gureti berdi, o ve xo ki werte ra bi vind, şi. Axır ni pelgi ağwe berdi, cêr hêgayê de cewi de veti.

Rivayetê ra gore, şifa cewi na pelgunê kıtavê Loqman Hekimi rawa. Awa nawa ke, kam ke nunê cewi weno, beno rınd u generız, kam ke ağwa cewi sımeno, cıra şifa vêneno.

Oncia rivayet beno ke, na ilmê kimya u remili gundê Loqman Hekimi ra mendê.

Ma niadime hala Loqman Hekimi se kerd: Loqman Hekimi zona ke Heq na çi rê raji niyo, kıtavê xuyo nêmezet da bınê çhengê xoro, cêra ra tekıt ame çê. Ame ke çê, werte ra xeyle zeman vêrdı ra, Loqman Hekim bi nêwes, kut roy ver. Cêniya xo o sırede dıgani biye. Amê berjinê Loqman Hekimi de nişte ro, bervê. Loqman

Hekimi kıtav bınê balişna xora vet, vake:

• „Helala m', hala gos'ro mı serne, tora çiyê vanu!“

Vake:

• „Vaze!“

Va:        

• „Na kıtavi bıjê, cawo de rınd de weda! Beno ke lazêkê tora bıbo, mıra têpia raya ilimi ra şêro. Name ‘Camısan’ pane! Rınd pil ke, bırusne mektev va şêro bıwano. Axıri rozê beno ke, na kıtavê mı eyrê lazım beno.. O hata ke eve xo mewazo; ne na kıtavi cı de, ne ki qalê na kıtavi tey bıke! De Endi heqa xo ve mı helal ke!“

Vake, dina xo vurnê, şi heqiya xo.

Waxt ame, cêniya Loqman Hekimi kute ra, cıra lazekê bi. Name ‘Camısan’ na ve pa. Camısan bi hawt serre, dave medrese. Ses serre şi mektev hama thawayê nêmusa. Peyniye de maylımu xevere dê maye, amê Camısan medrese ra guret berd çê. Maye; tesela xo kote, Camısani rê herê hêrna, domanunê dewe de rusna bırr, koliyu.

Camısan domanu de şiyêne bırr ra koli kerdêne arê, herê xo barkerdêne domanu ra pia berdêne suke de rotêne. Eve na tore tıdarekê çêyi diyêne.

Oncia rozê alvozunê xode tekıt şi bırr. Tezeli rê a rozê ki şiliye hên vorê ke, bulıski hên est ke; Camısan ve alvozunê xora zar- zor xo est zerê mığarey [esketi]. Serdeçiyay, wast ke uza adır wekerê. Yi dormu ra tayê koli- moli, hêjik-mêjiki kerdi top, adır kerd we. Çımê Camısani gına ra qilê. Şi bi ve pıro, -ard ke biyaro adıri ser erzo, bıvêsno- qile se ke fişte hawa, bın de salıkê berreqiye. Alvozê xo reşti, dormê salıke kınıt, salıke dê ve ra. 'Hew! Na sene salıka de nia rındeka!’ vake, salıke fişte hawa ke kupê bındero. Eke ke kupê bın dero, zerê kupi ki hata verê feki hemgên ra pırro. Domani nêthoray ke tham kerê, Camısani ra vake:

• „Hala reyê bêçıka xo tafiye, no hêmgêno ya ki çıko? Nêbo ağu bo!“

Camısani bêçıke fişte ta, tham kerd ke şireno, vake:

• „Lawo no hêmgêno! Mevındê şêrê qavu biyarê, [ma] pırrkerime berime suke de bıroşime!“

Domani voşti şi, her jü qav-qavê ard, hêmgen kerd pırr, barkerd berd suke de rot. Rozê hên, dı roji ke hên dewam kerd, axıri zerê kupi de hemgên bi senık. Destê xo ke nêrest bınê kupi, alvozu Camısani ra va:

• „Bê miya tora kındır girêdime, to roverdime, na qavu pırr ke, bıde cor. Eke qediya to onceme ser.“

Camısani va:

• „Hêya!“

Alvozunê xo kındır guret miya Camısani ra gırêda, o verda ro. Çı hêmgên ke bınê kupi de mendo, ont cor. Kup ke kerd thol. Sıra ke amê avoro ontena Camısani, nayine wertê xode qesa xo kerde jüye:

• „Nıka ma ke ney bıoncime ser, no wurzeno ra vano, ‘leto jü yê mıno!’ Lawo bêrê ma ney zerê kupi de caverdime, bara ke kuna ey ki wertê xode barekerime!“

Vake u salıke dêma sêrê kupi dê, herre kerde ser, tekıti şi. Tekıti ke şi, herê Camısani ki koliyu ra barkerd, maye rê tey berd. Mexsus [belqışta] verê maye de bervay, zukay, vake:

• „Camısan mara kut düri, cınawuri guret pê, berd qulva xo! Honde ke zırçayisê xo ame gosê ma...“

Maya xuya feqıre nişte ro, bervê. Hên bervê, hên bervê ke, bervayis u zukayis ra hurdi çımu ra biye korre.

Camısani niada ke qesê xo alvozunê xode nêvêrd; nişt ro, sarê xo verda wertê qorunê xo, hên xora vêrd. Jêde mend, senık mend, niada ke tenê wele rışiye. Jü dımpiştike kup lonekerd hetê dey ser amê. Pasna nêro cı, dımpiştıke heznê. A lonıka ke dımpiştıke tıro amê, aye ra reyê şêrkerd ke, tenê roşti asêna. Xo- xode: ‘Na dımpiştıke mutlaqa dina roşti ra ama. Ez ke na lonıke radi, hira keri u tıro şêri, tırê nêşikin veji dina roşti?’ vake, neketiya [nezeliya] cı, lone dê ra, kerde hira, xo 've roşti guret, şi.

Endi ke jêde şi, senık şi, şi welatê Sayê Morru de vejiya. Niada ke her ca merg u mergalo, bağ u baxçewo. Tenêna ke şi, niada ke wertê baxçey de taxtê esto, sırf zern u şêm ra vırajiyo. Dorme de ağwe bell bena, hewze kena pırr, kena thol. Camısani uza dest u riyê xo şüti, ‘acêva no cayê kamiyo?’ vake, şi taxti sero nişt ro. Taxt de ke nişt ro, qefeliyaye bi, hên pa şi. Zaf şi, senık şi, xeyle taw ra têpiya sızına vay amê cı, hêsarê xo bi. Hêsarê xo bi ke çı bıvêno! Eke ke amo mekanê Sayê Morru de vejiyo! Sayê Morru ki amo ke taxtê xode roniso, Camısan hurênda xode diyo, motê cı beno. Xo-xode vano, qulê Heqi koti ra amo...!

Sayê Morruno ke vana; sare ra isano, lese ra ki moro. Eve usıl sılam da Camısani. Morrunê binu ki lifi eşti pêser, dorme de bi top.

Camısani xo-xode vake; „Ya Heq! No tezelê mı çayê honde bi şia, to ez ardu estune wertê nayinu!“

Sayê Morru vake:

• „Beni Adem tı xêr ama! Meterse, ma torê thawa nêkeme! Tıya ke ama, endi meymanê ma saybena! No taxtê mı, mırê hetê Heqi ra icaro. Ez Padisayê nê Morr u mılawınune. Heqi, na taxtê mı sıma ‘ademzawu ‘ ver, qasê raya hawt sey serre fişto düri, ardo naza. Niade, oncia ki ez sıma dest nêxêleşiyu! Meterse! Sıma, cısnê Ademzay ra ke zerar ma nêgıno, mara zerar sıma nêgıneno“

Nafa ard Camısani rê sıfrewo de henen na ro ke, Camısani coru weşiya xode nêdi vi. Eke xo rınd kerd mırd, Sayê Morru cıra perskerd:

• „Beni adem, çınayrê ama naza? Kama, çıka, çı hewla?“

Camısani, çı ke amo sare, cırê jü ve jü qeseykerd; - zerê kupi ra, - lonıka dımpiştıke ra ke çıtur vejiya ame, cırê vake. Se ke hên va, nêva; Sayê Morru va:

• „Hêy waxx! Cayê ma ki ademzay rê bi eskera! O kupo ke tı vana, ambarê hemgênê ma bi, zonena? Endi nara têpia marê ita ki retiye çina!“

Camısani vake:

• „Meterse! yi -alvozunê xorê vano- nêthorenê şêrê cayê kupi vazê. Çıke merdena mı ke vejiye werte, padisayê welatê ma ine erzeno ra dare. Na rivat ra yi alvozê mı nêthorenê şêrê cayê kupi vazê!“

Na vatena Camısani rê Sayê Morru tenê bi ret, hama oncia ki vake:

• „Ademza qulo de dekbazo, eke bızono ke welatê ma itaro, eve dek u duwara yeno cayê ma mara cêno.

Waxtê de ezı ki reyê kutnera ademzay dest, hama zar-zor xeleşine...“

Camısan tayê zaman ke lewe de mend, cêra vero, vake:

• „Se beno, mı veze dina roşti!“

Sayê Morru vake:

• „Tı bê na qesa ra omıdê xo bıbırne! Dina roşti tı nêvênêna! A qesa xovira ke! Belxiya vanê, lazê de Uşenê Zeyn bi. Uşenê Zeyn padisayê de Xorasani bi. Zaf zonağ u alimo de berz bi. Rozê Kıtavo Pil ke wend, tey di ke ‘pêxamberê axır zemani‘ axseno. Vake: ‘Amayêna axır zeman pêxamberi rê xeyle waxt esto, beri na kıtav balê cawo de rınd de wedari!’ Hêni ki kerd... Kıtavo Pil kerd zerê sandıqa şêmêne, zerê jü oda de dard we. Çêverê oda ki zerze kerd.

***

(2)

Jü lazê de xo bi, namê xo Belxiya bi. Belxiyay wend bi zonağ, piyê xo ke dina xo vurnê şi heqiya xo, ey padisayêna Xorasani gurete xo dest. Rozê ğezna piyê xora ke feteliya, çêverê de oda zerzaye di. Merax kerd, çêver da ve rakerdene ke sandıqa de şêmêne teyra. Na sandıqe kerde ra, Kıtavo Pil tey di. Ney na kıtav guret xo dest, eve rozu wend wend, cayê de rastê qesa ‘axır zeman pêxamberi’ ame. Taz [tac] u taxtê xo caverda, kut'ra dıme ke ‘axır zeman pêxamberi’ bıvêno. Çığa ke feteliya, cayê nêdi. Peyniye de ame mekanê mıde vejiya. Mıra mınete kerde, mı xatırê yi pêxamberi ra azad kerd. Hama ey ve xo ki pers da mı, ni serti qewul kerdi: Sertê mıno jü; ‘cayê ma kêşi ra mevaze’ bi. Sertê mıno bin ki, ‘hora ke axır zeman pêxamberi vênena, ma vera riyê xo pêsê dey ra ke, vaze: ‘Şêfahatê xo mara morım mekero!’ bi.

Niade! Belxiya şi dina roşti nêdiye, tı çıturi bıvênê?“

***

Tesela Camısani kote. Uza, xeyle waxt lewe de mend. Xeyle ke mend, cırê bi qısawete, vake:

• „Ya Sayê mı, ma o Belxiya peyniye de kata şi?“

Sayê Morru vake:

• „Belxiya ita lewê mıde xeyle mend, mıra mınete kerde, vake ‘mı veze dina roşti.’ Mı cıra va: ‘Tı dina roşti nêvênena, hama eke jêde wazena, bê, so falan ca de mergê esta, werte de ki hêniyê esto. Roza yêniye so uza xo weda, dı vosni yênê, uza hêni sero danê pêro. Vosno jü şiso, jü ki qero. Tı xo uza weda, ‘ya Xızır!’ vaze, fıreqet xo b'erze phoşta vosnê şişi ser, o to vezeno dina roşti. Hama tı ke xo b'erzê vosnê qeri ser, to hawt qati erzeno cêr dina tariye, reyna dina roşti nêvênena.“

Belxiya wust ra, roza yêniye şi a merge. Niada ke çutê vosni amey, jü şiso, jü ki qero. Vosnu sana jümini, Belxiyay xafılde çınga vosnê şişi ser da, vosnê qeri xo kerd vera, guret Belxiya hawt qati bınê hardi ro berd...

O nêşi, ‘pêxamberê axır zemani’ nêdi, dina roşti nêdiye, ma tı şêrê koti bıvênê! Xorê bê na mesela ra bıtexeliye, Camısan!“

Camısani vengê xo nêvet. Tesela xo endi riyê dina ra kote. Tenê ke hên lewe de mend, bado vake:

• „Ya Sayê mı! Ma, vosnê şişi o hawt qat bınê hardi ro berd, peyniye de se bi?“
• „O şi, jü dina de vejiya ke, a ki jê na dinawa. Şi lewê jü ağayê de bi xızmekar. Jêde mend, kêm mend, rozê ağayê xora vake: ‘Ağayê mı! Ez amu gınune na dina ro. Tora rıza u mınete kon, tı mı vezê dina roşti!“

Ağay vake: ‘Kês to nêbeno dina roşti! Zaf ke wazena so falan ca de jü dara merxe esta, ‘Zumruda Anqa’ vanê jü theyre esta, yena her serre gılê a merxe ra halên vırazena, serra Heqi leyru vezena. Morrê muso ve cı, her serre oncino gılê merxe, yi leyrunê a theyre weno. Tı ke şêrê, a halêni bıpiyê, waxto ke Morr ame ke lêyrunê daye buro, bıkisê; belka a to vezena dina roşti. Zovina tesela xo her çi ra bıfiye!“

***

Bi sodır, Belxiya wust ra, tekıt şi. Tire u tirevan guret şi a dare pite. Çond roji ke mend, endi Heq bızono! Rozê niada ke, Morrê hawo cêro oncino ro dare. Qıştayıs gına ve lêyru ro. Hên qıştay, hên qıştay ke vengê xo şi peyê kowu de kot gosê maye. Maye se ke qıştayisê leyrunê xo hesna, o hêrs ra kemera de xırxe gurete wertê perrunê xo, ‘no kamo her serre yeno na lêyrunê mı weno, şêri pırodi, dewna keri!’ vake, helmê de amê reste.

A hona ke nêama, nêresta; Belxiyay tirevanê xo ont we, tire de peyê vılê Morri de sanê cı. Se ke tire gınê peyê vılê Morri, Morr corde ğırê hardi bi, erjiya pêser.

Zumruda Anqa amê ke o hêrs ra xırxa ke phoşti dera, kamo ke bınê dare dero, pırodo; lêyru vake:

• „Dayê pıromede! Pıromede! Yi beni ademi ma xelesnayme!“

Zumruda Anqa aye de xırxa xo bota este, amê lewê Belxiyay, vake:

• „Tı kama, ama na mırodê mı ard hurêndi, leyrê mı xelesnay? Tıya ke mırodê mı kerdo, çıko vaze, ez ki mırodê to biyari hurêndi!“

Belxiyay vake:

• „Tı ke mı bıvezê dina roşti, mırodê mı ana hurêndi! Zovina mırodê de mı çino!“

Zumruda Anqa vake:

• „To ez bêter guretu pê, sevaji..! Balê so tenê goşt u meskê ağwe tey bıya, perrunê mı sero ronise. Mı ke va ‘vêsanu!’ gost berze gula mı, mı ke vake ‘têsanu!’ ağwe gula mıro ke. Mı ke hora tı veta dina roşti, ya! Nê-nê ke nêşkiyu to veji dina roşti, qeder şia!

Belxiya şi çond liter goşt u çond meski ağwe gurete arde nêro perru ser. Eve xo ki perru sero cayê xo guret. Zumruda Anqa perrê ra, biyê ra berz, xeyle ke şiye, vake ‘vêsanu!’ goşt est gule, vake ‘têsanu!’ ağwe kerde gule, axıri peyniye de Belxiya vet dina roşti.“

***

Endi omıdê Camısani bırriya. Bê taw, so taw, xeyle ke mend, vake:

• „Ya Sayê mı! Peki Belxiya vejiya dina roşti, şi uza se bi?“

Vake:

• „Şêro, se bo! Şi jü suke de vejiya, uza xorê feteliya, çerexiya. A suke de ki jü Xoceyê bi, ilmê hekmete de wendi vi ke: ‘Heqi eve destê Cebrayili niştano de more dove Sultan Sılemani. Sultan Sıleman ki eve qudretê ni niştaney theyr u thuri rê, ins u cinsi rê hukım kerdo’.

Kuto qafıke ke, kam ke na niştaney xodest fiyo, dina u dare rê hukım keno.

Hêşiyo pê ke Sultan Sılemani ke dina xo vurna, theyr u thuru meyitê dey berdo wertê hawt deryawu de, zerê jü mığarey de kerdo zerê tawuta zernêne.

Oncia hêşiyo pê ke, cayê jü dare esta, mordem ke velgê a dare bıjêro bınê lıngunê xora kero, serê ağwa deryay ra xışt beno sono. Hama a dare diyayene rê ki gere ke Sayê Morru bıvêno tey bero. Çıke Sayê Morru ke tey berd koti, uza çığa ke dar u ber esto, velg u vas esto yêno ra zu; çınayrê dermano, eve xo fek vano.

O Xoce amayena Belxiyay rê hêşiya pê, vost ame lewe, vake:

• „Kam ke mıde yeno; dar u ber, velg u vas têde made yêno ra zu! Kami ke velgê a dare kerd bınê lıngunê xora, ağwe cırê bena yorğuçe, o ağwa deryay ro nêgıneno! Hama doskerdena a dare rê Sayê Morru gere ke bıvênime tey bêrime. Some mığareyê esto, morê Sultan Sılemani niştanê dey serowo, meyitê dey ki uza zerê yi mığari dero...“

Xocey Belxiyay ra vake:

• „Ez yi Morri cion, tı ki sona cemalê ‘axır zeman pêxamberi’ vênena!“

Yanê vano ke ‘kara to awa, yê mı ki na bo!’ Mınê Sayê Morru ki tey beno ke; dar u ber, velg u vas têde bêrê ra zon; yi ke çınay rê dermanê eve xo vazê. Xoce ki eve na tore a dare doskero, pelgunê daye arê do, bınê lıngunê xora kero ke, serê hawt deryawu ra xo pano şêro morê Sultan Sılemani xo dest fiyo.

Axıri, Seymur xocey Belxiya fiştra xo şi. Belxiyay verêcoy xoce da sondi ro ke Sayê Morru rê thawayê mekero, tekıti pia şi.

Xeyle şiyê, senık şiyê, amê welatê mıde vejiyê. Kupê eve sıt-, o bin ki eve ağwa hengura sure kerdo pırr, ardê baxçê mıde nê ro, eve xo ki şiyê o pey de cayê xo dardo we. Çımê mı ke gına 'ra kupu, ez merax ra şine, mı şêrkerd ke kupê jüy de sıto, yi bini de ki çiyo de suro. Ezo aqıl sıvık! Nefsê mı mezal nêdano ke xorê wayir nêveji! Şine, a ağwa sure mı kerde xo serde, 'ke tırsoke biya. Se ke hirê mı şiyo, ez gıno zerê kupi ro, Xoce resto qapağê kupi noro ser, girê do, ez guretu berdo...

Mı çımê xo kerdi ra ke, ezo zerê kupi de hepıso. Mı zerê kupi ra vengda, vake:

• „Lawo sıma kamê? Mı benê koti?“

Xocey vake:

• „Tı qe meterse Sayê mı! Ma çiyê fetelime, eke ke doskerd to oncia peyser beme cayê to!“

Mı reyna perskerd, va:

• „Çıko, sıma 'ro çıki cêrenê?“

Xocey vake:

• „Serê na dina de darê esta, mawo ero daye cêreme. Wazon ke velgê a dare arêdi, biyari bınê lıngunê xora keri ke hawt deryawu sera ravêri, şêri morê Sultan Sılemani xo dest fiyi! Coka to tey beme ke, a dare doskerime!“

Mı zona ke peyniya na lawatişi çina, xorê vengê xo nêkerd. Inu ez tey berdu fetelnune. Koti ra ke vêrdime ra, uza velg u vas ame ra zu; kamci dare, kamci vas sene derdi rê dermano; jü ve jü ame ra zu, vake. Vasê vake ‘ağwa mı ke bısımê, nêwes nêbenê, khal nêbenê; hata qıyamete wes u war manenê!’ Hama nayinu gosê xo nay vi jü-kêk a dare ser, vengê velg u vaşi nêhesnêne. Eve na tore ez çewres roze bırr u tırru ra fetelnune.

Axıri peyniye de a rastê a dare bi. Dare amê ra zu , vake:

• „Kamo ke velgê mıra ağwe vezeno keno bınê lıngunê xora, o deryay sero xışt beno sono; pıro nêgıneno!“

Hêvetunê sabiyayişi ra nêzona ke Xoce se bıkero. Desınde velgê dare ruçhıkna, kerd çüwalu, çüwali kerdi pırr. Bado mıra ki vake:

• „De beso, karê ma ame hurê! Endi to verdame ra.“

Mı va:

• „Madem ke sıma mı verdanê ra, balê mı hata welatê mı berê ke tenê xêrê sıma ki mı reso!“

Se biyo; biyo, ez berdune nejdiyê welatê mı.. Se ke qapağê kupi kerd ra, mı xıla tevêri da, cıra vejiyune. Vejiyu ke çı bıvêni! Uyo bino ke lewe dero ki Belxiyawo! Mı zona ke ademza tım bêbexto; cırê tivar nêbeno, oncia ki cêrune ra cı, mı vake:

• „Sıma bêrê na sewda morê Sultan Sılemani ra vaz bê, o mor sımarê nasıv nêbeno! Sımarê gunawa! Cêncêna xo telef mekerê!

Niadê, ma nata ke şime honde velg u vas, dar u ber ame'ra zon, dermanê xo vake, sıma reyê gos naro ser? Nêê!

Vasê (Tarê) vake ‘ağwa mı ke bısımê, nêwes nêbenê, khal nêbenê; hata qıyamete wes u war manenê!’ Sıma qe gos naro na qesey ser? Oncia nêê!..“

Endi çığaşi ke xoci vake, ‘hadê, bê peyser şime lewê yi vaşi’, mı gos pa nêkuya, ez xorê şine, yi ki xorê...

Camısani vake:

• „Ya Sayê mı! Ma, ni şi, morê Sultan Sılemani guret, ya nê?“

Sayê Morru dewam kerd:

• „Nine velgê dare kerd bınê lıngunê xora, na pa, deryay sero xışt bi, şi. Zaf şi, kêm şi, şi verê mığarey de vejiyay. Niada ke dormê xo gul u khuliliko. Her ca ra bowa misk-i amberi yena. Xocey kıtav kerd ra, düwa de ismi azemi wende, kot zere. Oxto ke niştane bêçıka Sultan Sılemani ra vezo, êjdayirê vejiya fekê xora kıle voznê ser. Xocey düwa wende, adırê êjdayiri cırê kar nêkerd. Cênavê Heqi Civrayil rusna, vake:

„So vıreniye kuye, xoce morê Sılemani xo dest mefiyo!“

Civrayil ame zırça pa, o xof ra Seymur xocey düwa ismi azemi xovira kerde. Xovira ke kerde, kıla êjdayiri vozdiye ser, Xoce vêsa bi wela adıri. Belxiyay peyser vozda, ame xeleşiya.

Niade, ey riyê ‘axır zemani pêxamberi’ nêdi, tı çıtur dina roşti vênena! Bê a dawa caverde?“

Camısani reyna perskerd:

• „Ma Belxiya se bi?“

Vake:   

• „Belxiyay velg kerd bınê lıngunê xora, na pa uza ra şi kot düri. Ame mergê de vejiya. Hêniyê sero oroşiya ra. Bi tari u muğırve, uza merediya ra ke hewna şêro. Tenê ke mend, niada ke tayê Morr u mılawıni vejiyay. Tersu ver vejiya gılê dare, uza xo dard we. Morr u mılawıni merge de bi top. Her jüyê jü almoste vırte ra, dorme bi roşti, yi ki roştia almostu de merge de çerdi. Se ke sıpêdi est, bi sodır; werte ra bi vindi, şi. Belxiya ki dare ra ame war, dest u riyê xo şüt, tekıt şi koyê de vejiya.

***

(3)

Ey Camısan! Belxiya hiresey serra ke fetelino, kınc u kol pa nêmendo. Hawt deryawu sera vêrd ra şi şindorê iklimê Khalsemi de hetê Istivatori . Şi welatê horiyu. Xeyle ke şi rastê jü baxçey ame, tey hazar u jü meyve esto. Çımê xo gına ra saye, vake ‘cırakeri jüye buri!’ Se ke destê xo kerd 'ra derg, sayêre amê ra zu, vake:

• „Saa mı cıra meke! To ki cısnê ademzay rawa! Heq u Talay pilê sıma Adem cenet ra tever nêkerd? Meyvunê ma ancax hori kenê cıra! Sıma nê!“

Belxiya sas bi, uza ra hevêna ke şi, rastê jü horiye ame.

• „Mave xêr di!“ vake.

Vake:   

• „Xêr mêndêve ya beni Adem! O çı thono tı kota cı, o çı şifeto!“

Belxiyay perskerd, va:

• „Tı kama? Ita çı pina?“

Horiye va:

• „Heq u Talay ez tayin kerdu ke kamci heti rê jêdaiye, kamci heti rê çinebiyaiye lazıma, cıdine.

Belxiyay vake:

• „Tı çond serre dera?“

Vake:   

• „Dısey serre de estu!“

Vake:   

• „Tı qe namê ‘axır zemani pêxamberi’ hêşiya pê?“

• „Nêê, hata nıka ez namo de henen pê nêhêşiyu! Zaf ke wazena, so falan ca, uza wayê da mı esta, aye ra çarsey serre şiya, belka a hêşiya pê, tora vazo.“

***

Belxiyay cıra xatır wast, tekıt şi. Zaf şi, tum şi, nêzu çığaş şi... Velasıl şi koo de berz de vejiya. Niada ke horiyêwa. Eke ke destê xuyo jü asmendero, jü ki hard dero. Va, ‘Ma ve xêrdi! Xêr mêndêve!’ Hal-demê jümini ke perskerd, [Belxiyay] vake:

• „Tı ita çı pina? Serr u sırrê to çıkê?“

Vake:   

• „Ez 've emri Heqi ita novete cênu. Thomara dina mı dest dera. Pukelek u guveleke pêcion ke zerar mederê dina u dare. Gorê ca ve cay vawo têjüwane vay danu. Bereketê dina kenu jêde, kenu kêm. Karê mı ki nuyo.“

Belxiya na hekmete rê ki sas bi: ‘Hew! Hala na cerevunê Heqi rê niade!’vake. Horiye destê xo asmen ra na ro, vake:

• „Ya Belxiya, Heq u Tala dina alem de hona zaaf-zaf çi rê wayiro ke ademza pê nêzoneno. Hawt qati ser u bınê dina de çı esto, çı çino ison pê nêzoneno. Na hawtemêna ser u bınê dina, destê made jê hevikê saye asenê. Qudretê cênavê Heqi nayine hewa ra vındarneno. Wertê na hawt qatunê ser u bınê dina de new çerxefeleki estê. Newêmêna çerxefeleki dewranê xode çerexinê. Dina sıma ki nayinu ra jü Sayêka de sura. Serrunê mı ke persena, çarsey serre mıra şiya.“

Belxiyay va:

• „Tı namê ‘axır zeman pêxamberi’ coru hêşiya pê?“

Vake:   

• „Nêê, ez pê nêhêşiyu. Oncia ki, bê so falan ca de jü waya mı esta, aye ra sessey serre şiya, belka a zonena.“

Belxiya uza ra ki bırriya ra, şi. Şi, jü mekan de vejiya. Niada ke her ca khuliliko, dar u ber reng ve rengo, perr ve perro. Bınê jü dare de nişt ro, xo-xode vake ‘acêba no mekanê kamiyo!’ O sıre de vengê de theyre ame gos. Avoro dare ro şêrkerd ke, theyra de rındeka nişta gılê dare ra, zerre ra wanena. Hên neqeşiayiya ke, tı qayila ke motê cı bê! Theyre amê ra zu, sılam da jüvini. Belxiyay pers kerd, va:

• „Tı sene theyra de bımbareka!“

Theyre vake:

• „Ez horiya Tawıze'ne.“

• „Ita mekanê kamiyo nia rındeko?“

• „Mekanê Xızır Nêbiyo. Nıka oxto ke vejiyo bêro“ vake.

Belxiyay perskerd:

• „Tı çayê honde zerre ra wanena?“

Vake:   

• „Derdê mı esto ke zerre ra wanon. Cenet ra vetu estu ita. Cenet itay ra dayna jêde rındek vi. Ez gegane çêverê ceneti ra biyêne tever, xorê hên feteliyêne. Sonde ke bi, cêrene ra peyser şiyêne. Rozê, oncia ke çêverê ceneti ra bine tever ke xorê bıfeteliyi, jü ame lewê mı, vake: ‘Wiy! Tı çı theyra de rındeka, hên teyna mefeteliye mırena, ha!“

Mı merax kerd, va: „Merdene çıka?“

Ey va: „Merdene çıka? Merdene: Tora royê to vejino, tı ve xo sona hard, namê to maneno; merdene awa.“

• „Ma tı kama?“

Va:

• „Ez Ferriştawu, wazon şêri cenet bıvêni. Tı ke mı bena zere, to sero wanon, o waxt, tı ne bena khal u kokım, ne ki bena nêwes.“

Mı va: „No karê destê mı niyo, ez nêşikinu to beri cenet. Hama beno ke Morr to bero zere, balê şêri ey ra vaji.“

Cêrune ra şine cenet. Uza, mı Morri de qalê Ferriştay ard ra. Bado Morri rê beno qurdesan, no sono çêverê ceneti de yi Ferriştay vêneno. Meger ke o Ferrişta çık biyo, çık nêbiyo; guvelek [seytan] ve xo biyo. Morri rê xo eskera nêkerdo. Guvelek çêverê ceneti de kuno bınê zonê Morri, hên kuno cenet. Gurê Morri ki Ana-Hava rê ra u wolağu salıxdayena.

Rozê Guvelek oncia kuno bınê zonê Morri, sonê lewê Ana-Hava. Heq u Talay dara genımi Adem u Havaye rê kerdi vi tomete. Morr vano [yanê guvelek bınê zonê Morri ra vano]: „Ana-Hava, niade Heq nêwazeno sıma na cenet de vınderê, coka dara genımi sımarê kerda tomete. Sıma ra ravêr jü qul pêda kerdo, ey meyvê a dare werdo, hawo hireseyhazar serra ke bınê a dare dero. Eke inam nêkena şime tey qeseybıke!“

Guvelek bınê zonê Morri ra xıl beno, ine ra ravêr sono kuno thonê khal u kokımê, bınê a dare de meredino ra. Ana-Hava yena bınê a dare, niada ke khalê hawo uzaro. - „Kama, çıka?“ cıra perskena.

Khal [guvelek] vano: „Ezı ki qulê de Heqiyu! Hireseyhazar serre ra ravê Heqi ez pêda kerdune. Mırê meyvê na dare ki kerdi vi tomete, hama mı na meyve tham kerd, hawo hondaye serrewo ke mırê thawa nêbeno.“

***

Ana-Hava ki xapiye. Aye ki meyvê a dare tham kerd. Cırê ke thawa nêbi, şiye lewê Ademi, aqılê dey kerd tari, ‘illa ke tı ki bêrê na meyve ra burê!’ vake.

Adem xapiya. Ame, ey ki o meyve ra tham kerd. Se ke werd, tazê sari perra sare ra şi. Heq u Tala hêrs bi; Adem çêverê tovey ra, Ana-Hava ki çêverê rame ra, Guvelek ki çêverê naleti ra, Morr ki çêverê xısmi ra, ezı ki çêverê ğedevi ra; ma pêro eştime tever.

Nıka ki ita xorê na mekanê Xızır Nêbi pinu.

A, hona qesê xo nêxelesno, uza de Xızır Nêbi vejiya. Belxiya şi ve dest u lıngu. Cêra vero, derdê xo cırê jü ve jü vake.

Xızıri va:

• „So serê ha koyê seri de bonê esto, çar çêvero. Vaze ‘Ya Heq!’ hora ke ceremê to ke qediyo, çaremêna çêveri torê têdıma benê ra. Tı yena, ez to bon resnon welatê to; wertê qom u qewilê to. Nê-nê ke ceremê to nêqediyo; torê çêveri ra nêbenê. Tı gereke hondayêna şêrê bıfeteteliyê, bêrê.“

Belxiya uza ra bırriya ra, kot 'ra raye tekıt şi. Niada ke bono de çar çêvero de uzo. Şi, vake, ‘ya Heq!’ dest est çêver, çarêmêna çêveri têdıma bi ra, Belxiya şi zere. Şi ke zere, uza xeyle ke mend...

Xeyle ke mend, ame destê xo da ra Xızıri. Xızıri no est phoşta astorê xuyê qırri, da ve ra. Belxiyay çımê xo kerdi ra - day ca, welatê Xorasani de vejiya.

 Ya Camısan! Belxiyay honde êjiat di, ma tı çıtur dina roşti bıvênê!“

***

Tenê ke mend, Camısani vake:

• „Ya Sayê mı! Niade, çar çêveri cırê bi ra, zeke Belxiya şi zere, cemalê ‘axır zeman pêxamberi di!’ Çayê vana ke, ‘..tı çıtur dina roşti bıvênê!?’ Tora mıneta mına ke, tı mı bıvezê dina roşti!“

Tesela Sayê Morru ke kote, vake:

• „Tıya ke cısnê ademzay rawa, torê ne tivarê mı esto, ne ki xelesa mı! Tı ke sondi wena, tove kena ke suke de nêvındê, hemam de ağwe xoro nêkerê, ez to vezon dina roşti!“

Camısani vake:

• „Kıtavê Pili sero sondi wenu, tove konu ke ne suke de vınderi, ne ki hemam de ağwe xoro keri!“

Sayê Morru va:

• „Bızone ke, canê to jê ma biyo phalangın, têde belekıno. Tı ke suke de ronisê, şêrê hemam de ağwe xoro kerê, jüyê nê jüyê to vêneno. Ademzay ke to nia phalangın diya, cayê ma rew doskeno. O waxt sıma qulê Heqi dest xelasa ma çina!“

 Sayê Morru axıri ame comerdiye. Venga çutê Morru da, amey Camısan lona kupi ro berd, vet dina roşti.

***

Camısan tekıt şi çê. Şi ke, Maya xuya kokıme merax u qısawete ra biya korre. Vırare fişte jümini ra. Maya xo pê lazê xo sa biye. Cênıke çayê sa mebo! Camısan tam hawt serriyo ke vindbiayewo.

Tenê ke mend, Camısani maya xora vake:

• „De dayê mevınde! Cıl-corê xo arê de, ma ita ra şime!“

Maye va:

• „Nê bıko, ma ve na feqıriye kata şime?“

Vake:   

• „Tove bo, ez endi na hardu de nêvındon! Bê barkerime şime ko!“

Hurdêmine bar kerd şi. Şi, koyê de xorê gomê vırast, koti cı. Camısani xorê lê de ağwe nêne ro ser, kerdêne germ, çaxe de kerdêne xoro. Tayê zaman uza hên weşiya xo ramıte...

***

Rozê Padisayê a suke de derd u marazê vejiya, khul u rışi lesa padisay guret ra xo ver. Padisay rê derman bi hasrete. Neçe doxtor u cerru ra fetêliya ki çare tey nêdi.

‘Seymur’ vatêne xoceyê bi, ey kıtavê ilmê hekmete wendêne. Kıtav de cayê wend ke, marazê padisay rê goştê Sayê Morru rınd yeno. Kıtav guret ame saraya padisay, vake:

• „Padisayê mı, derdê torê derman esto! Goştê Sayê Morru khul u marazunê to keno wes! O ke nêbo torê wesbiayene çina!“

Padisay va:

• „Ma Sayê Morru koti bıvênime?“

Va:        

• „Ma, o zoro çıko! Venga mıleti de biya, têdine bırusne hemam va ağwe xoro kerê. Canê kami ke phalangın u belekın bi, demeke o hurênda Sayê Morru zoneno!“

Padisay telal da pıro, cayê kês nêverda, ard hemam. Hemam de ağwe dê pırokerdene, hama kêso de phalangın u belekın nêdi. Vake:

• „Kam mendo, kam nêmendo?“

Vake:   

• „Filan koyê sero falan lazek mendo.“

Mordemi rusnay, Camısan da ardene, vake:

• „Tı gereke bêrê hemam de ağwe xoro kerê!“

Camısani vake:

• „Mı sondi werdo, tove kerdo ke ez hemam de ağwe xoro mekeri! Xorê lê de ağwe nanu ser, kon germ, çaxe de kon xoro. Ez hemam de coru ağwe xoro nêkon!“

Peyniye de mordemu zor kerd, Camısan guret berd hemam. Kınc u koli cıra day vetene, kerd rut u rupal ke canê xo jê Morru phalangın u belekıno. Seymur xocey vake:

• „To ke Sayê Morru koti diyo, gereke şêrê biyarê! Nêana, vılê to dame pıro! Gostê Sayê Morru ke mebo, Padisayê ma wes nêbeno!“

Camısani se ke kerd, xo dest ra nêxelesna. Berd ke vıle pırodê, sarê xo vera sırrê xo da. Camısani, Seymur xoce u tayê mordemi gureti berdi kupi ser. Vake:

• „Ez na kup ro [tıro] şiyu, mı Sayê Morru diyo. Sıma ki itaro şêrê, Sayê Morru bıvênê, biyarê!“

Xoce Seymur kıtav ard na ro, lona kupi sero wend, wend, wend! Honde niada ke Sayê Morru cêro onciya ame ser. Eke vejiya ser, Camısani vozda peyê dare. Sayê

Morru vake:

• „Camısan, xo peyê dare mesane! To sondi werd ke namê mı medê, nıka ki çayê vozdana peyê dare? Tı gereke bêrê mı phoşt kerê!“

Camısan peyê dare ra vejiya ame, berva. Axıri Sayê Morru kerd phoşt berd. Sayê Morru raye ra dızdeni vake:

• „Ez zonen ke to sarê xo vera sırrê xo do. Nıka ke ez berdu, mı sare bırnenê. Tora vanê, ‘bê sare bıbırne, ma ki bıpojime’ Nêbo nêbo, tı mı sare bıbırnê! Vaze ‘mı ardo, sıma ki sare bıbırnê!’ Xoce mı sare bırneno, o waxt o beno qetil, ez ki bon seyid. Mı keno xağ ve xaği, nano 'ro ser girêneno. Sorvıka vırene dano to, tı nêbo bısımê! Vınde Seymur xoce ve xo bısımo. Kefo vıren ağuyo. Kefo peyen ki dermano, kam ke bısımo, dina pêro cırê yena 'ra çımu ver; beno jê Loqman Hekimi.“

Sayê Morru guret berd... Seymur xocey Camısani ra vake:

• „Bê, sare bıbırne!“

Vake:   

• „Nêê. Mı Sayê Morru ardo, sıma ki gereke sare bıbırnê!“

Xoci berd Sayê Morru sare bırna, kerd hirê xaği est ve lê. Eke kel ame ve pıro, giriya; kefo vıren kerd tasıke, da Camısani. Camısani vake:

• „Hona suro. Uza rone, bado sımon!“

Xocey kefo peyen ki guret kerd tasıke, uza na ro ke serdın bo, xafılde jü ame, [xocey rê] vake:

• „Padisa venga to dano!“

Seymur xoce wust ra şi lewê padisay, va hala sevano. Camısan rest, a tasıka peyene gurete kerde xo serde, bi jê Loqman Hekimi. Dina têde amê çımu ver; her çi axsa, cırê bi ayan...

***

Xoce ame, seke tase kerde xo serde; hên hurênda xode mosa, taşêle bi. Xoce ke taşêle bi, Camısan goştê Sayê Morru berd da padisay, ağwe ki kerde pıro, padisa bi wes. Padisa ke bi wes, her heti rê sılayiye rusnê. Mılet ame qorr ve qorr nişti ro werd, sımıt. Camısan ki eve haletu, eve zern u şêmu kerd pırpang, kerd dewleti.

Padisay:

• „Tı ke çı wazena, xorê ey dıma so!“ vake, Camısan verda ra, kerd serbest u serfıraz.

Camısan bi jê Loqman Hekimi, her çi verê çımu de bi eskera. Tayê çimi-mimiyê xo guret, tekıt ame çê. Ame ke çê, Maya xora vake:

• „Dayê, o kıtavo ke mırê piyê mıra mendo, hala ey mırê biya!“

Maye şiye, kıtav vet ard, da cı. Camısani kıtavê piyê xo ke wend, tayêna ilmê hekmete cırê bi eskera...

Endi Camısani ser u bınê hardi zonêne. Dar u beri, velg u vaşi cırê amêne'ra zon, yi kamci derdi rê dermanê, eve xo cırê vatêne.

Camısan gundê xode hên bivi alimo de henen ke, ilmê simya, ilmê kimya, ilmê hekmete u remili rınd zonêne. Namê xo vejiyay vi dina u homete. Hama peyniye de, ey ki dina xo vurnê, şi axrete. Eve xo şi, hama namê xo mend.

Sanıke şiye xoro, sıma ki bımanê marê!

 _________________________

Sanıke: Khan, Dêrsım,

Arêker: Hawar Tornêcengi

Vatoğe: Najni Heyderıze (Fintos Yıldız / 1914 – 1998)

Waxt u Ca: 1997- Pulemoriye/Gemlik)

Çıme: Ware, Amor: 13, Serre 2000

SAYÊ MORRU-YILANLARIN ŞAHI*

Bir varmış, bir yokmuş; peygamberler zamanıymış. Lokman Hekim yaşamın ilacını bulmak istiyormuş. Bu amaçla bir gün ölüme çare olacak ilacı bulmak için yola düşmüş. Zaten elinde bulunan kitaplardan biri bu mesele üzerineymiş. Hangi otun, hangi hastalığa ve neye çare olduğu, bu kitapta yazılıymış.

Bir gün bu kitabını koltuğunun altına alarak, dağa gidip ölüme çare olacak olan otu bulup getirmek için yola koyuldu. Bu şekilde yolu bir çayın kenarına çıktı. Buradan karşıya geçerek dağa çıkmak istedi. Ancak bahar zamanı olduğu için çay kabarık akmaktaymış. Orada biraz oturdu. Kitabını açtı, karşı kıyıya nasıl geçebileceğini sorgulamaya ve araştırmaya başladı.

. Tam o an, Lokman Hekim’in ölüme çare olan ilacı bulmak üzere olduğu, kendisine ayan oldu. Yaradan, meleği Cebrail’i yanına çağırdı. Kendisine dedi:

• Çabuk git! Ölüme çare bulmak onun işi değil. O kitabı elinden al; o ölüme çare olan ilacın yazıldığı yaprakları kopartıp suya at! Böyle yap ki o bu davadan vazgeçsin.

Melek Cebrail yaşlı bir adamın donuna girerek Lokman Hekim’in yanına geldi:

• Merhaba!
• Merhaba!
• Lokman Hekim, bu şekilde yola düşmüş nereye gidersin?
• Ben ölüme çare bulmuşum. İstiyorum ki dağa gidip o otu bulup toplayıp getireyim.
• Sen dünyanın fani-gelip geçici olduğunu bilmez misin?
• Neden bilmeyeyim ki; biliyorum elbette. Ancak bu derman ile insanın ömrünü uzatmak isterim.
• Peki kıyamete kadar ömrünü uzatmak istediğin bu insanlar kimin rızkını yiyecekler?
• Her kul kendi rızkını yer.
• Hım! Demek ki öyle. Daha zamanı varken sen gel bu davadan vazgeç. Senin bu yaptığın iyi bir iş değil.

Lokman Hekim Melek Cebrail’in bu sözlerine pek kulak asmadı. Kendisine şöyle dedi:

• Yok; keşfettiğim bu dermanın otunu mutlaka bulmam ve elime almam gerekiyor.

Melek Cebrayil baktı ki Lokman Hekim dediğini yapmakta ısrarlı, kendisine bu sefer de başka bir soru sordu:

• Ya Lokman Hekim! İlim ve hikmetten başka bir ilim bilir misin, bilmez misin?
• Evet, sorgulamakta v araştırmakta da maharetliyim, şimdiye kadar sorguladığım hiçbir şey yanlış çıkmadı.
• Madem öyle, hele bak bakalım Cebrayil şimdi nerededir?

Lokman Hekim kitabını açıp biraz baktıktan sonra:

• Vay; Cebrayil sensin! Dedi.

Nasıl ki öyle dedi, Melek Cebrail kanat vurdu. O ölüme çare olacak dermanın yazılı olduğu yapraklar kopup suya düştü. Su bunları alıp götürdü. Melek Cebrail de ortadan kaybolup gitti. Nihayetinde su bu yaprakları alıp götürüp bir arpa tarlasına çıkarttı.

*

Rivayete göre arpanın şifası, Lokman Hekim’in kitabının bu yapraklarından gelmektedir. Odur budur kim ki arpa ekmeği yiyorsa, bu kendisine yarıyor; suyunu içiyorsa, bu kendisine şifa oluyor. Yine rivayet odur ki kimya ve bilimsel sorgulamanın Lokman Hekim’den kaldığı rivayet edilir.

Bütün bu olanlardan sonra Lokman Hekim, Yaradan’ın bu işi yapmasında rızasının olmadığını anladı. Yaprakları eksilmiş olan kitabını koltuğunun altına alarak dönüp evine geldi. Bu olay üzerinden epey bir zaman geçti. Lokman Hekim hastalandı ve yatağa düştü. Lokman Hekim’in karısı hamileydi. Gelip kocasının başında ağlamaya başladı. Lokman Hekim başucundaki yastığın altında bulunan kitabını çıkarttı ve kendisine:

• Sevdiğim; hele bir kulağını aç ve beni iyi dinle!
• Söyle!
• Bu kitabı al, iyi bir yerde sakla! Olur ki bir erkek çocuğu dünyaya getirirsen, benden sonra bu ilim yolunda yürüsün! İsmini de Camısan koy! Çocuğa güzel bak ve besle! Okula gönder, gidip okul okusun! Olur ki bir gün bu kitabım kendisine lazım olur. O, bu kitabı senden isteyinceye kadar ne bu kitabı kendisine ver, ne de bu kitaptan ona bahset. Hakkını da bana helal et!

Lokman Hekim karısına böyle dedikten sonra dünyasını değiştirip Hak’kına kavuştu. Ve o denilen zaman geldi; Lokman Hekim’in karısı bir erkek çocuk dünyaya getirdi. Çocuğun ismi de Camısan konuldu. Camısan yedi yaşına geldiğinde okula verildi. Altı sene okula gitti ancak bir şeyler öğrenemedi. Sonunda öğretmenleri annesine haber ettiler. Annesi gelip oğlunu alıp eve götürdü. Bu şekilde annesinin umudu oğlundan kesilince, köyün çocuklarıyla eve odun getirmesi için oğluna bir eşek satın alır.   

Camısan artık köyün çocuklarıyla ormana odun kesmeye gidiyor, sonra da bu odunları götürüp şehirde satıyordu. Bu şekilde yapmakla evinin geçimini sağlıyordu.

*

Bir gün yine arkadaşlarıyla birlikte odun getirmek için ormana gitti. Şansa bak ki o gün yağmur yağdı. O kadar şimşek ve gök gürültülü yağmur yağıyordu ki Camısan, arkadaşlarıyla kendini zar zor bir mağaraya attı.

Mağaranın tavanı taşlıktı; istediler ki orada ateş yaksınlar. Etraftan odun ve çalı çırpı toplayarak ateş yaktılar. Camısan’ın gözü bir kütüğe ilişti. Gidip alıp getirip ateşin üstüne atıp yakmak için niyetlendi. Kütüğü kaldırır kaldırmaz altında sal şeklinde düz bir taş belirdi. Yanına gelen arkadaşlarıyla birlikte bu sal taşın etrafındaki toprağı açtılar. Bu taşın muntazamlığı ve güzelliği karşısında hayrete düştüler.

Taşı kaldırdıklarında bir küpün altında saklı olduğunu gördüler. Küpün içine baktıklarında da ağzına kadar bal dolu olduğunu gördüler. Çocuklar bu balı tatmaktan çekindikleri için Camısan’a dediler:

• Hele sen parmağınla bir tadına bak; bu bal mı ya da başka bir şey mi? Olmaya ki zehir olsun!

Camısan parmağını daldırıp tadına bakınca tatlı olduğunu anladı ve:

• Bu baldır, dedikten sonra;
• Durmayın; gidip kap kacak getirin, doldurup götürüp şehirde satalım, dedi.

Çocukların her biri koşup gidip kap kacak getirip balı doldurup şehirde satmaya götürdüler. Bir iki gün bu şekilde geçti. Neticede küpteki bal azalmaya başladı. Arkadaşlarının elleri küpün altına kavuşamayınca Camısan’a;

• Gel seni bir urgana bağlayıp küpün altına salalım. Sen kapları balla doldurunca biz seni yukarı çekeriz, dediler.

Camısan, “evet” dedi. Arkadaşları urganı alıp Camısan’ın beline bağlayarak onu küpün altına doğru saldılar. Küpün altında ne kadar bal kamışsa, onu kaplara doldurup yukarı çektiler. Sıra Camısan’ı yukarı çekmeye gelmişti. Arkadaşları sözünü bir ederek;

• Şimdi biz bunu yukarı çekersek, bu gelip bu balın yarısına ortak olur. Gelin biz onu küpün içerisinde bırakarak, onun payına düşen balı aramızda paylaşalım, dediler.

Arkadaşları böyle düşündüler ve dediğini yaptılar. Camısan’ı yukarı çekmediler. Küpün üstüne de salı kapatıp, toprakla örtüp çekip gittiler. Camısan’ın eşeğine de odun yükleyerek eşekleriyle birlikte sürüp annesine teslim etmeye gittiler. Annesinin yanında da mahsus ağladılar. Annesine;

• Camısan bizden uzaklaşınca canavar onu kapıp yuvasına götürdü. Sadece çığlıklarını duyabildik, dediler.

Garip annesi oturup ağladı. O kadar üzüldü ve ağladı ki gözleri kör oldu.

*

Camısan da küpün içersinde kalınca, sözlerinin arkadaşları nezdinde geçmediğini anlayarak başını elleri dizlerinin arasına koyup düşünceye daldı. Bu şekilde kendinden geçti. Aradan ne kadar zaman geçti anlayamadı.

Baktı ki birazcık toprak döküldü. Bir kırkayak küpü delip ona doğru geldi. Camısan ayağıyla kırkayağı ezerek öldürdü. Sonra da o kırkayağın açtığı deliğe baktı. Bakınca gözüne birazcık ışık ilişti. Kendi kendine, “Bu kırkayak illa ki aydınlık dünyadan gelmiştir.” diye düşündü. “Ben bu deliği genişletip çıkarsam, sanırım ki aydınlık dünyaya çıkabilirim.” diye düşündü. Sonra da deliği genişletip ışığı hedef alarak ilerlemeye başladı.

Az gitti, uz gitti, gidip Yılanların Şahı’nın memleketinde çıktı. Baktı ki her taraf çayır çimen, bağ ve bahçedir. Biraz daha ilerleyince baktı ki bahçenin içerisinde sade altın ve gümüşten yapılma bir taht var. Bu tahtın etrafında da su akarak bir havuzu doldurup boşaltıyor. Camısan oradaki suyla elini yüzünü yıkadı. Sonra, “Acaba bu kimin yeridir?” diye düşündükten sonra, gidip tahta oturdu.

Yorulmuştu; tahta oturunca uykuya daldı. Üzerinden biraz zaman geçtikten sonra, yüzünde bir esinti hissedince daldığı uykudan uyandı. Uyanınca bir de ne görsün! Yılanların Şahı’nın mekanına geldiğini anladı. Yılanların Şahı da tahtın oturmak için gelmişti. Ancak Camısan’ı tahtında oturur bir vaziyette görünce şaşırarak ona baktı. Kendi kendine, “Bu Hak’kın kulu nereden buraya gelmiş?” diye düşündü…

*

Yılanların Şahı denilen; vücudu insan, başı yılan olan bir varlıktır. Camısan uykudan uyanınca, Yılanların Şahı onu usulüne göre selamladı. Diğer yılanlar da etraflarında toplanmaya başladılar.

Camısan kendi kendine;

• Ey Allah’ım! Bu nasıl bir kara talihtir ki bende, sen benim yolumu getirip bu yılanlara çıkarttın? Yılanların Şahı dedi;

• Ademoğlu, sen hoş geldin! Korkma; biz sana bir şey yapmayacağız. Madem sen buraya gelmişsin, artık bizim misafirimiz sayılırsın. Bu benim tahtım, Hak tarafından bana verilmiş. Ben bu yılan ve kertenkelelerin şahıyım. Hak bu tahtımı siz ademoğlundan korunmam maksadıyla yedi yüz yıl kadar sürecek bir mesafe ile burada kurmuş. Bak, yine de ben siz insanoğlunun elinden kurtulamıyorum! Korkma! Siz ademoğlundan bize bir zarar gelmezse, bizden de size bir zarar gelmez.

Bu sefer getirilip Camısan için öyle bir sofra kuruldu ki, Camısan ömrü hayatında böyle güzel ve zengin bir sofra görmemişti. Camısan karnını iyice bir doyurunca, Yılanların Şahı kendisine sordu:

• Ey ademoğlu! Sen neden buraya geldin? Kimsin, neyin nesisin?

Camısan, başına ne gelmişse, hepsini bir bir kendisine anlattı. Kırkayağın açtığı deliği, küpten nasıl çıktığını kendisine anlattı. Ne zaman ki konuşmasını bitirdi, Yılanların Şahı kendisine dedi:

• Hey vah! Yerimiz insanoğluna belli oldu. Sen biliyor musun, o senin dediğin küpte bizim balımız vardı. Belli ki artık bundan sonra burada bize rahatlık yok. Camısan dedi:

• Korkma! O benim arkadaşlarım küpün yerini gidip söylemeye cesaret edemezler. Çünkü benim kaybım ve ölümüm ortaya çıkınca bizim memleketin şahı onları asar. Bu sebeple onlar küpün yerini gidip söylemeye çekinirler.

Camısan’ın bu dediği üzerine, Yılanların Şahı biraz rahatladı. Ancak yine de Camısan’a:

• İnsanoğlu dediğin, fesat ve hilekâr bir varlıktır. Bilse bizim yerimiz burası, gelip bin bir türlü hile ile bu yeri bizden alır. Zamanında benim de insanoğlunun eline düşmüşlüğüm oldu; zar zor kurtuldum.

Yılanların Şahı’nın yanında epey bir süre kalan Camısan, ona rica minnet ederek;

•  Ne olur, beni aydınlık dünyaya çıkart! der. Yılanların Şahı;
• Sen böyle bir umudu besleme. Çünkü aydınlık dünyayı göremeyeceksin. Bu düşünceyi aklından sil!

Belixiya adında Uşenê Zeyni’nin bir oğlu vardı. Uşenê Zeyni, Horoasan’ın şahıydı. Çok bilen ve alim biriydi. Bir gün muktedir kitabı okuduğunda, Ahir Zaman Peygamberi’nin geleceği bilgisine ulaştı.

 Dedi, “Ahir zamanın peygamberinin gelmesine epey bir zaman var. Bari bu kitabı götürüp emin bir yerde saklayayım.” Öyle de yaptı…

Büyük Kitabı altın ve gümüşten yapılma bir sandığın içerisine koyarak bir odada sakladı. Odanın kapısına da kilit vurdu. Belxiya adında bir oğlu vardı. Belxiya okumuş ve ilim sahibi biriydi. Babası vefat edip dünyasını değiştirince, onun yerine Horasan şahı oldu. Bir gün babasının hazinesini ararken kilitli odayı fark etti. Merak etti, kapıyı açtırdı. Baktı ki odada gümüşten bir sandık durmaktadır. Bu sandığı açtırdı. İçindeki Büyük Kitabı gördü. Bu kitabı eline alarak günlerce okudu. Nihayetinde kitabın bir yerinde ahir zaman peygamberinin bir sözüne denk geldi.

Böyle olunca tacını-tahtını bırakıp, ahir zaman peygamberini bulma yoluna koyuldu. Ne kadar gezdiyse de bulamadı. En sonunda gelip benim mekanımda çıktı. Benden rica etti; ben de onu ahir zaman peygamberinin hatırına özgür kıldım. Ancak o da benim şartlarımı kabul edip bana söz verdi. Benim şartlarımdan biri, “bizim yerimizi kimseye söylememesi” idi. Diğer şartım, “Şayet sen ahir zamanın peygamberini görürsen, bizim yerimize onun eteğine yüz sürerek ona de, “Bizi şefaatinden mahrum  etmesin!” Bak; Belxiya gidip aydınlık dünyayı görmedi, sen nasıl gidip göreceksin?

Camısan’ın umudu bu şekilde kırılınca, orada Yılanların Şahı’nın yanında epey bir zaman kaldı. Bir zaman sonra da Belxiya’nın akıbeti kendisine merak oldu. Yılanların Şahı’na sordu:

• Ya Şah’ım! Peki o Belxiya en sonunda nereye gitti?
• Belxiya, burada benim yanımda epey bir zaman kaldı. Benden kendisini aydınlık dünyaya çıkartmam için ricada bulundu. Ben kendisine, “Sen aydınlık dünyayı göremeyeceksin. Ancak çok istiyorsan, gel falan yere git. Orada çayırlık bir yer var. Bu çayırlık yerin ortasında bir çeşme var. Bir Cuma günü git orada saklan. Oraya iki koç gelecek. Orada çeşme başında dövüşecekler. Koçların biri beyaz, bir de karadır. Sen orada saklan, bu koçlar geldiğinde, ‘Ya Hızır!’ de. Böyle söyleyince birden beyaz koçun üstüne atla. O seni alıp aydınlık dünyaya götürecek. Ancak sen kara koçun üstüne binersen, o seni karanlık dünyaya götürür, bir daha aydınlık dünyayı göremezsin.”

Belxiya kalkıp bir Cuma günü bu çayırlık yere gitti. Baktı ki bir çift koç geldi. Biri beyaz, bir de kadardır. Koçlar birbirine kafa tokuşturarak kavgaya tutuştular. Belxiya ani bir hareketle beyaz koçun sırtına binmek için atladı. Ancak siyah koç kendini öne attı ve Belxiya’yı alıp yedi kat yerin dibine götürdü…

Bırak Ahir Zamanın Peygamberi’ni görmeyi, o aydınlık dünyayı bile göremedi. Peki sen bu halde nasıl aydınlık dünyaya çıkabileceksin, nereye gidip de Ahir Zaman Peygamberi’ni arayıp görebileceksin. Camısan, iyisi mi sen gel bu sevdadan vazgeç.       

Bu sözler üzerine Camısan, sesini çıkartmadı. Aydınlık dünyayı görebilme umudunu da artık yitirdi. Bu şekilde bir zaman Yılanların Şahı’nın yanında kaldıktan sonra:

• Ya Şahım! Peki o, kara koç tarafından yedi kat yerin altına götürülünce ne oldu?
• O, gidip öyle bir dünyada çıktı ki, o dünyada bu dünya gibiydi. Gidip orada bir ağanın yanında hizmetkâr oldu. Ağanın yanında bir zaman kaldıktan sonra, bir gün ağaya, “Ben gelip bu dünyaya düştüm. Senden beni aydınlık dünyaya çıkartmanı rica ediyorum.” dedi. Ağa kendisine, “Kimse seni aydınlık dünyaya çıkartmaz. Ama istiyorsan, falan yere git orada büyük bir ağaç var. Orada Zümrüdü Anka adında bir kuş var. Bu kuş her sene gelip o ağacın dallarına yuva yapar ve yavru çıkartır. Ancak bir yılan alışkanlık etmiş, her sene gelip onun çıkarttığı o yavruları yemektedir. Sen gidip onun yuvasını gözetleyip, ne zaman ki yılan gelip yavruları yemeye kalkınca, yılanı vurup öldürebilirsen, o vakit belki de o kuş seni aydınlık dünyaya çıkartır. Başka da bir çaresi yok. Bu konuda boşu boşuna bir umut besleme.” dedi.

Sabah olunca Belxiya kalktı, okunu ve yayını alıp o ağacın yanına giderek yılanı beklemeye koyuldu. Artık üzerinden kaç gün geçtiyse, bir gün baktı ki yılan o ağaca sarılıp çıkmaktadır. Yılanı hisseden yavruları bir cıvıldama aldı. Öyle bir cıvıldadılar ki bu çığlıkları dağların ardında olan annesinin kulağına kavuştu. Yavrularının bu çığlığını duyan anne kuş, büyükçe bir taşı kanatlarının üzerine alarak, “Bu kimdir ki gelip her sene benim yavrularımı yiyor. Gidip bu taşla başını ezip öldüreyim.” diye geçirdi içinden. Bu şekilde yavrularını kurtarmak için yola düşüp geldi. 

O, daha gelip yavrularına kavuşmadan, Belxiya okuyla yılanı boynundan vurdu. Okun isabet ettiği yılan ağaçtan aşağı düştü. Zümrüdü Anka geldi baktı ki Belxiya odur yavrularının olduğu ağacın altındadır. O sandı ki yavrularına zarar vermeye gelen Belxiya’dır. Bu sebeple kanatları üzerine aldığı taşı onun kafasına düşürüp onu öldürmeyi içinden geçirdi. Bu durumu fark eden yavrular annelerine seslendi. “Anne onu vurma; o insanoğlu bizi kurtardı.” dediler.

Bunu duyan Zümrüdü Anka sırtındaki taşı öte tarafa atarak Belxiya’nın yanına geldi. Kendisine, “Sen kimsin? Bu şekilde gelip benim yavrularımı kurtardın, beni muradıma erdirdin. Madem sen beni muradıma erdirdin, bana söyle ben de seni muradına erdireyim.” Belxiya kendisine, “Şayet sen beni aydınlık dünyaya çıkartırsan, muradımı yerine getirmiş olursun. Senden başka bir isteğim olmayacak.” dedi.

Zümrüdü Anka Belxiya’ya, “Sen benden zor bir şey istiyorsun, ne diyeyim!” dedi. Sonra da, “Madem öyle, git biraz et ve bir tulum dolusu su yanına alıp getir ve kanatlarımın üzerinde otur. Ben ‘acım’ dediğimde, boğazıma et at! Ben, ‘susadım’ dediğimde boğazıma su dök! Bu şekilde seni aydınlık dünyaya çıkartabilirsem, o zaman senin bu muradın yerine gelir. Yok başaramazsam talihine küs!” dedi.

Belxiya gidip birkaç kilo et ve bir yayık su alıp getirip Zümrüdü Anka’nın sırtına yükledikten sonra kendi de bindi. Zümrüdü Anka uçarak yükseldi. Epey bir yol gittikten sonra, ‘acıktım’ dedi. Belxiya boğazına et attı. ‘Susadım’ deyince de boğazına su döktü. Nihayetinde Zümrüdü Anka, Belxiya’yı aydınlık dünyaya çıkarttı.

Yılanların Şahı böyle deyince, Camısan biraz umutlanmaya başladı. Biraz düşündükten sonra Yılanların Şahı’na:

• Ya Şah’ım! Peki sen anlatır mısın? Camısan aydınlık dünyaya gidince orada ne oldu, ne yaptı?

Gitse ne olacak! Gidip bir şehirde çıktı. Orada dönüp dolaştı. O şehirde bir hoca vardı. İlim ve akılla gerçeği bulma sanatını okumuştu. Allah, Cebrail Melek vasıtasıyla Sultan Süleyman’a bir mühürlü yüzük vermişti. Sultan Süleyman da bu mühürlü yüzük sayesinde kuş türlerine hükmetmişti. Kafasına koymuş ki kim ki bu mühürlü yüzüğü parmağına takarsa dünyaya hükmedecek. Sultan Süleyman’ın da öldüğünü duymuş. Kuşlar onu götürüp yedi deryanın içerisinde bir mağarada altın bir tabutun içine koymuşlar.

Yine duymuş ki bir yerde bir ağaç var ve insan o ağacın yaprağını alıp suyunu çıkartıp ayağının altına sürerse, deryanın üzerinde suya batmadan kayıp gider. Ancak o ağacı bulmanın şartı da Yılanların Şahı’nı görmekmiş. Çünkü Yılanların Şahı’nı yani beni, birlikte nereye götürürlerse, orada olan ağaçlar ve otlar dile gelerek neye derman olduklarını bana söylerler. O hoca duymuş ki Belxiya gelmiş, benim yerimi de biliyor, kalkıp Belxiya’nın yanına gelerek kendisine durumu anlatmış. Demiş, “Ben duydum ki kim ki bu ağacın yaprağını sıkıp suyunu ayağının altına sürerse, deryanın üstünde durarak kayabiliyor. Su ayağının altında donmuş kar gibi sertleşir ve o suyun üzerinde kalır.

Ama bu ağacı görmeye de Yılanların Şahı’nı görmek gerekiyormuş. Çünkü Yılanların Şahı nereye giderse gitsin, oradaki ağaçlar ve otlar dile gelip neye derman olduklarını söylerlermiş. Yılanların Şahı’nı görüp bu ağacı bilen, ağacın yapraklarının suyunu ayağının altına süren bir kimse deryanın üzerinden kayarak deryanın içinde bulunan mağaraya girip Sultan Süleyman’ın ölü bedenini görebilir. Sultan Süleyman’ın mühürlü yüzüğü o mağarada parmağında durmaktadır. Bu mühürlü yüzüğü ele geçiren de dünyada bulunan cins cins kurda kuşa hükmedebilir.

“Ben duydum ki sen Yılanların Şahı’nın yerini biliyorsun ve Ahir Zaman Peygamberi’ni görecek yola düşmüşsün. Gel biz Yılanların Şahı’nın yanına gidelim, kendisinden o ağacın yerini öğrenelim. Onun yapraklarını ayaklarımızın altına sürerek, deryaların üzerinden kayıp Sultan Süleyman’ın olduğu mağaraya giderek onun mühürlü yüzüğünü görelim. Ben ki o mührü ele geçirdim, o zaman hayvan ve kuşlara hükmedebilirim. O mührü ele geçirdiğim de kurda kuşa hüküm eder ve Ahir Zaman Peygamberi’nin yerini öğrene bilirim. Böylelikle sen de gidip Ahir Zaman Peygamberi’nin yüzünü görmüş olursun.”

En nihayetinde Seymur hoca Belxiya’yı kandırarak yanına alır. Belxiya da evvela hocayı yemine vurdurur ki Yılanların Şahı’na, yani bana bir kötülük yapmasın. Seymur hoca bu şekilde  Belxiya’ya söz verince, ikisi birlikte beni görmek için yola koyulurlar.

*

Az giderler, çok giderler gelip benim memleketimde çıkarlar. Bir küpü sütle doldurup, diğer küpü de üzüm suyuyla doldurup getirip benim bahçemde indirirler. Kendileri de gidip bir kenarda saklanırlar. Küpleri gördüğüm için meraklandım. Başlarına varıp baktım ki birinin içerisinde beyaz süt, diğerinde kırmızı bir şey var. Benim eksik aklım, budalalığım! Kendime sahip olamadım; nefsime yenik düştüm. Gidip o kırmızı olan ekşimtırak suyu başıma diktim. Böyle yapınca başım döndü ve ben küpün içerisine düştüm. Bunu gören hoca, yetişip küpün kapağını kapatıp beni alıp götürmüş…

Gözlerimi açtığımda küpün içerisine kapatıldığımı anladım. Küpün içerisinden, “Siz kimsiniz, beni nereye götürüyorsunuz?” diye seslendim. Hoca dedi:

• Sen hiç korkma Şahım; biz bir şeyin peşindeyiz. Onu bulursak, seni geri götürüp yerine bırakacağız. Bunun üzerine ben tekrardan sordum:
• O şey nedir, siz neyin peşindesiniz? Hoca:
• Bu dünyada bir ağaç var. Ben o ağacın peşindeyim. İstiyorum ki ben o ağacı bulayım, yaprağının suyunu ayağımın altına süreyim, yedi deryayı geçip gidip Sultan Süleyman’ın mührünü parmağıma takayım. Senin bunun için birlikte götürüyoruz ki sen o ağacı bize gösteresin.

Ben anladım ki bu çırpınmanın bana bir faydası olmayacak, onun için sesimi kestim. Onlar beni birlikte alıp götürüp gezdirdiler. Nereden geçtiysek orada ağaçlar ve otlar dile geldiler. “Hangi ağaç, hangi ot neye dermandır, neyin ilacıdır.” diye. Otun biri dedi ki, “Benim suyumu içerseniz, hasta ve yaşlı olmazsınız. Kıyamete kadar sağ salim, hayatta kalırsınız.”

Ancak bunlar bu otun bu sesine kulak asmadılar. Onlar o ağacı arıyorlardı. Bu şekilde beni kırk gün dağ bayır gezdirdiler. En sonunda o ağaca denk geldik. Ağaç dile gelerek, “Kim ki benim yaprağımdan su çıkartıp, ayaklarının altına sürerse, o denizlerin üstünde kayar gider, suyun altına batmaz.”

Hoca o kadar sevinmişti ki ne yapacağını bilemedi. Hemen ağacın yapraklarını kopartıp torbasına doldurdu. Sonra da bana dedi:

• Eh, artık işimiz görüldü. Seni serbest bırakacağız. Ben de kendisine dedim ki:
• Madem ki beni serbest bırakıyorsunuz, o halde beni memleketime bırakın ki sizin de bana bir hayrınız dokunmuş olsun.

Nihayetinde beni götürüp memleketime yakın bir yerde bıraktılar. Küpün kapağını açtıklarında ben dışarı fırlayarak çıktım. Çıktım ki ne göreyim! Hocanın o yanındaki diğer kişi Belxiya idi. O vakit ben anladım ki insanoğlu her zaman bedbaht olur, ona güven olmaz. Yine de dönüp kendisine dedim ki:

• Siz gelin Sultan Süleyman’ın yüzüğü sevdasından vazgeçin. O mühür size nasip olmaz. Yazık olur size. Gençliğinizi harcamayın. Bakın biz bu taraftan gittiğimizde, o kadar ağaç ve ot hangi derde derman olduğunuz bize söylediği halde, siz buna kulak asmadınız. Size, “Benim suyumu içerseniz, hastalanmaz ve yaşlanmazsınız, kıyamete kadar sağ salim hayatta kalırsınız.” Diyen ota bile kulak asmadınız. Bunun üzerine hoca her ne kadar “Gel gidip o otu bulalım!” dediyse de ben buna kulak asmadım ve yoluma koyuldum. Onlar da kendi yoluna koyuldular.

*

Bu uzun konuşma sonrası Camisan, Yılanların Şahına dedi:

• Ya Şah’ım; peki bunlar Sultan Süleyman’ı görmeye gittiler mi, gitmediler mi?

Bunlar o ağacın yaprağının suyunu kendi ayaklarının altına sürerek, denizler üzerinden kayarak gittiler. Epey gittikten sonra gidip mağaranın kapısına vardılar. Baktılar ki etrafı gül çiçek bahçesidir. Her taraftan misk ve amber kokuları gelmektedir.  Hoca kitabı açtı, İsmi Azam duasını okudu ve içeri girdi.

Ne zamanki Sultan Süleyman’ın parmağındaki yüzüğü çıkartmaya kalktı, bir ejderha çıkarak ağzındaki alevleri hocanın üzerine saçtı. Hoca dua okuyunca bu ateş hocaya tesir etmedi. Hak Teala, Cıvrail Melek’i gönderdi. Dedi, “Git engel ol. Hoca Sultan Süleyman’ın mührünü eline geçirmesin!” Melek Cıvrail gelip kendisine bağırdı. O korkudan Seymur Hoca İsmi Azam duasını unuttu. Böyle olunca ejderhanın ağzından çıkan alev hocayı yakıp ateşe ve küle dönüştürdü. Belxiya geri durduğu için kaçarak kurtuldu. Bak o, ahir zaman peygamberinin yüzünü görmedi. Sen nasıl aydınlık dünyayı görebilirsin ki! Sen gel bu sevdadan vazgeç.

Camisan yine sordu:

• Peki, Belxiya’ya ne oldu?
• Belxiya, o ağacın yapraklarının suyunu ayaklarının altına sürerek oradan uzaklaşıp kaçıp gitti. Gelip bir çayırlıkta çıktı. Bir çeşmenin başında dinlenmeye koyuldu. Karanlık olunca da orada uykuya daldı. Böyle biraz zaman geçince bazı yılan ve kertenkeleler ortaya çıktı. Korkudan bir ağaca tırmandı ve orada saklandı. Yılan ve kertenkeleler bu çayırlık alanda toplandılar. Her biri boğazından bir elmas taşı (almoste) kusarak dışarı çıkartıp etrafını aydınlatarak otlamaya başladılar. Ne zaman ki gün ağarmaya başladı, bu elmas taşlarını yutarak ortadan kaybolup gittiler. Belxiya da ağaçtan aşağı indi, elini yüzünü yıkayarak çekip bir dağa doğru gitti.

Ey Camısan! Belxiya bu şekilde üstü başı yırtık ve perişan bir halde üç yüz sene gezip durdu. Hala da gezmektedir. O yedi deryayı aşıp gitti. Khalsem ikliminin hüküm sürdüğü ülkeler sınırına, İstivator’a gitti. Hürilerin yurduna gitti. Epey gidince bir bahçeye yolu çıktı. Bu bahçede binlerce meyve vardı. Gözü bir elma ağacına ilişti. “Dalından bir elma kopartıp yiyeyim.” dedi.

Ne zaman ki elini elmaya uzattı, elma ağacı dile gelip, “Elmamı kopartma!” dedi. “Neticede sen insanoğlunun soyundansın. Hak Taala sizin atanız olan Adem’i cennetten kovmadı mı? Bizim meyvelerimizi ancak huriler kopartıp yiyebilir, siz değil.”

Belxiya şaşırmıştı. Oradan biraz daha yürüdükten sonra, bir huriye denk gelerek, onu “Merhaba!” ederek selamladı. Huri, “Merhaba, adem oğlu. Bu ne kılık, bu ne hal? Hangi dona bürünmüşsün?” dedi. Belxiya kendisine cevap verdi:

• Sen kimsin, burada ne geziyorsun?
• Hak beni, az veya çok kime ne lazımsa vermem için görevlendirdi.
• Sen kaç yaşındasın?
• İki yüz sene yaşım var.
• Sen hiç Ahir Zaman Peygamberi’nin adını duydun mu?
• Yok; ben şimdiye kadar öyle bir isim duymadım. Şayet çok istiyorsan, falan yere git, orada benim bir kız kardeşim var, o dört yüz yaşındadır, olur ki o bilsin ve sana söylesin.

Belxiya kendisinden hatır isteyip ayrılıp gitti. Ne kadar gitti, bilinmedi… Velhasıl gidip yüksek bir dağda çıktı. Baktı ki orada elinin biri gökyüzünde olan, diğer eli de yerde olan bir huri durmaktadır; ona denk geldi. Kendisini “merhaba” diyerek selamladı. O da “merhaba” diyerek selamını aldı. Birbirlerinin hal hatırını sordular. Belxiya kendisine;

• Sen burada ne yapıyorsun, senin yaşın, sırrın nedir?” diye sordu. Huri cevap verdi:

• Ben Hak’kın emri üzerine burada nöbet tutmaktayım. Doğa güçleri benim kontrolümde. Rüzgarı ve fırtınayı tutup ayarlıyorum ki dünyaya ve varlıklara zarar vermesinler. Bazı yerlere de yeni bir rüzgar salmaktayım. Bu rüzgâr da dünyanın  bereketini artırıp ya da eksiltiyor. Benim işim böyle bir iştir.

Belxiya, Hak’kın bu hikmetine de şaşırdı. “Hele bu Hak’kın yaptıklarına bak! ” dedi. Huri elinin gökyüzünden çekerek, “Ya Belxiya!” dedikten sonra:

• Hak Taala daha dünyada birçok şeye sahip ve hükmediyor ama insanoğlunun bundan haberi yok. Dünyanın yedi kat üstünde ne var ne yok, hala insanoğlu bunu bilmiyor. Bu dünyanın yedi kat üstü ve altındakiler bizim avucumuzun içerisinde ayan olan bir elma gibi görünmekte ve bilinmektedir. Cenabı Hak’kın o kudretidir, tüm bunları bu halde ve ayakta tutan. Dünyanın bu yedi kat üstünde ve altının arasında dokuz tane çarkıfelek vardır. Bu dokuz çarkıfelek de kendi devranlarında dönmektedirler. Sizin dünyanız da bu kırmızı elmalardan biridir. Benim yaşımı da sorarsan, dört yüz yaşındayım. Belxiya dedi:

• Sen Ahir Zaman Peygamberi’nin ismini hiç duydun mu? O dedi:

• Hayır; ben duymadım. Ama benim bir yerde altı yüz yaşında bir kız kardeşim var, belki o bilir ve duymuştur.

Belxiya oradan da ayrılıp gitti. Gidip bir mekanda çıktı. Baktı ki her taraf tertemizdir. Ağaçlar ve diğer varlıklar renkli mi renklidir. Bir ağacın altında oturdu. Kendi kendine, “Acaba burası kime aittir?” diye düşündü.

O sırada bir kuşun sesi kulağına geldi. Yukarıya tepesine doğru baktığında ağacın dalına tünemiş güzel mi güzel, rengarenk ve içten öten bir kuş gördü. Bu kuş o kadar renkli ve güzel bir kuş idi ki bakmaya doyamadı. Kuş dile geldi; birbirlerini selamladılar. Belxiya sordu:

• Sen nasıl mübarek bir kuşsun?
• Ben huriyim; Tavuz Kuşu’yum.
• Burası kimin mekanıdır, böylesine güzel?
• Burası Hızır Nebi’nin mekanıdır. Şimdi çıkıp gelmek üzeredir.
• Sen niye bu kadar içli ve yürekten ötüyorsun?
• Benim bir derdim var ki, bu kadar içten ötüyorum. Beni cennetten uzaklaştırdılar. O sebeple bu kadar dertli ve içten ötüyorum. Cennette çok güzeldi. Ben bazen cennetin kapısından çıkıp gider gezer, akşam olunca tekrar geri gelirdim.

Bir gün yine bu şekilde gezmek için cennetin kapısından çıkmak üzereyken biri yanıma geldi ve bana dedi, “Vay; sen nasılda güzel bir kuşsun. Bu şekilde yalnız gezme, ölürsün.” Ben ölüm nedir bilmezdim. Merak ettim, “Ölüm nedir?” diye sordum. O dedi, “Ölüm nedir? Ölüm, senin ruhunun canından ayrılmasıdır. Canın yalnız kalır, bedenin toprağın altına gider, adın kalır.”

Sonra ben kendisine sordum, dedim, “Sen kimsin?” O dedi, “Ben Feriştahım. İstiyorum ki cenneti görmeye gideyim. Sen beni cennete götürürsen, senin üzerine öterim. O zaman sen ne yaşlanırsın ne de hasta olursun.” Ben dedim, “Bu benim yapacağım bir iş değil. Ben seni cennete götüremem. Ancak olur ki yılan seni içeri götürsün. Dur, ben gidip ona söyleyeyim.”

Dönüp cennete gittim. Yılana Feriştah’tan bahsettim. Sen diyorsun acaba bu durum daha sonra yılana dert olur mu, yılan gidip cennetin kapsında Feriştah’ı bekleyip görür mü? Feriştah, yılana kendisini belli etmemiş; yılanı aldatmış. Yılanın dilinin altına girip cennetin kapsısından içeri girmiş. Bu iş, yılanın yapacağı bir iş değilmiş. Yılanın işi, Havva Ana’ya yol göstermekmiş.

Yine bir gün Guvelek-Şeytan yılanın dili altına saklanarak Havva Ana’nın yanına gidiyor. Hak Taala buğdayı (dara genımi) Adem ve Havva’ya yasak etmişti. Şeytan yılanın dilinin altında yılanın diliyle Havva Ana’ya diyor, “Havva Ana, hele bir bak! Hak sizin bu cennette kalmanızı istemiyor. Bu sebeple buğdayı size yasaklamış.

Sizden önce bir kul yaratmış. O, o ağacın meyvesini yemiş. Odur üç yüz bin senedir ki o ağacın altındadır. Ne hastalanıyor, ne de ölüyor. Bana inanmıyorsanız gidelim, kendisiyle konuşun.”

Şeytan böyle deyince, gizliden yılanın dilinin altından sıçrayarak, onlardan önce gidip yaşlı bir adamın donuna-kılığına girip o ağacın altında uzanıyor. Havva Ana o ağacın altına gelip bakıyor ki yaşlı biri odur orada oturuyor. Kendisine soruyor, “Kimsin, neyin nesisin?”

Yaşlı adam diyor, “Ben de Hak’kın bir kuluyum. Üç yüz bin sene önce Hak beni yarattı. Bana bu ağacın meyvesini yasaklamıştı. Ancak ben bu ağacın meyvesinin tattım. Kaç bin yıldır ki bana bir şey olmuyor.”

Havva Ana, Şeytan’ın bu oyununa kandı. O da bu ağacın meyvesinin tadına baktı. Kendisine bir şey olmayınca Adem’in yanına gitti. Adem’in de aklını karıştırdı. Kendisine, “Gel sen de bu ağacın meyvesinden ye!” dedi.

Adem kandı. Gelip o da o ağacın meyvesinden yedi. Nasıl ki yedi, başındaki taç kafasından fırlayarak düştü. Hak sinirlendi. Ademi töre kapısından, Hava’yı rahmet kapısından, İblisi lanet kapısından, beni de gazap kapısından kovdu. Bu şekilde biz hepimiz yerimizden yurdumuzdan olduk. Şimdide burada bu Hızır Nebi’nin mekanını gözetlemekteyim.

Tavuz Kuşu ne zamanki böyle diyerek sözünü kurtardı, Hızır Nebi orada belirdi. Belxiya Xızır Nebi’nin eline ayağına giderek hürmet gösterdi. Kendisine yalvarıp yakardı ve derdini anlattı.

Xızır dedi, “O dağın bağrında dört kapılı bir ev var, var oraya git ve de, ‘Ya Hak!’ Şayet senin çektiğin eziyetler bitmişse, o dört kapı da sana ardı sıra açılır. Sen geldiğinde ben seni memleketine götürüp kavuştururum. Seni yaşadığın topluma, ailene ve sevdiklerine kavuştururum. Yok, eğer senin çekeceğin eziyetler bitmemişse, o kapılar sana açılmayacak. O zaman senin daha çok gezip dolaşman gerekecek!”

Belxiya, oradan ayrılarak yola koyulup gitti. Baktı ki dört kapılı bir ev orada. Gidip, “Ya Hak!” dedikten sonra ve elini atınca dört kapı da kendisine ardı sıra açıldı. Belxiya içeri giderek, içeride epey bir süre bekledi. Bu şekilde bir süre kaldıktan sonra, elini Hızır’a uzattı. Hızır, Belxiya’yı beyaz atının terkisine atarak yola düştü. Belxiya gözlerini bir açıp bir kapattıktan sonra, memleketi Horasan’da çıktı.

Ya Camısan! Belxiya o kadar eziyet gördü. Peki bu halde sen nasıl aydınlık dünyayı görebilirisin! Biraz sessizlik olduktan sonra Camisan:

• Ya Şah’ım! Bak, dört kapı açıldı, Belxiya bu dört kapıdan içeri girerek Ahir Zaman Peygamberi’nin yüzünü gördü. Sen neden bana, ‘Sen nasıl aydınlık dünyanın yüzünü görebilirsin?’ dersin. Senden ricam odur ki sen beni aydınlık dünyaya çıkartasın. Yılanların Şahı’nın direnci tükenince kendisine şöyle dedi:

• O ki sen ademoğlu soyundansın, sana ne güvenim olur, ne de senden kurtuluşum! Şayet sen ki yemin edip bana söz verirsen; şehirde yaşamak için kalmayarak, hamama yıkanmak için gitmemeye söz verirsen, ben seni aydınlık dünyaya çıkartırım. Camisan:

• Büyük kitabın üzerine yemin ederim. Tövbeler olsun; ne şehirde yaşarım, ne de hamama gidip su çimerim. Yılanların Şahı kendisine dedi:

• Bil ki senin bedenin biz yılanların gibi renkli ve pul pul olmuş. Şayet sen şehirde oturur ve de hamam gidersen, biri olmasa bir başkası senin bu halini görür. Seni bu halde gören insanoğlu peşimize düşerek er geç yerimizi bulur. O vakit bizim siz ademoğlu elinden kurtuluşumuz olmaz.

Bu dediklerinden sonra Yılanların Şahı nihayetinde insafa geldi. Bir çift yılana seslendi, onlar çıkıp geldiler. Camısan’ı alıp küpün deliğinden dışarı çıkartıp aydınlık dünyaya kavuşturdular.

*

Camısan çekip evine gitti. Gidip baktı ki yaşlı annesi kendisini merak ettiğinden hastalanmış ve kör olmuş. Birbirine sarıldılar. Annesi, oğlunu sevdi. Kadın nasıl sevinmesin ki! Camısan tam yedi yıl boyunca kayıptı. Biraz kalınca Camısan annesine:

• Anne, anne bekleme! Evimizi barkımızı toplayıp buradan gidelim! Dedi. Annesi:

• Oğlum; biz bu fakirliğimiz ile nereye gidelim? Dedi. Oğlu:

• Tövbeler olsun; ben artık buralarda kalamam. Gel biz evimizi yüklenip dağa gidelim.

İkisi evini yükleyip dağa gittiler. Dağa gidip bir göz dam yapıp altına girdiler. Camısan, evinde kazanda su ısıtıp banyosunu yapıyordu. Bir zaman böyle yaşayıp gittiler…

*

Bir gün şehrin padişahının vücudunda yaralar çıkmaya başladı. Padişahın bu yaralarına bir derman bulunamadı. Nice doktor ve cerrahlar çabalasalar da bu derde bir çare bulamadılar.

Adı, Seymur Hoca idi. O hikmet ilminin kitabını okuyordu. Kitabın bir yerinde padişahın bu yaralarına Yılanların Şahı’nın etinin iyi geldiği bilgisine denk geldi. Kitabı eline alarak padişahın sarayına geldi. Padişaha, “Padişahım; elimde senin bu derdine bir derman var.” dedi. “Yılanların Şahı’nın eti bu senin yaralarına derman olur. Bunun haricinde bir çare yoktur.” dedi. Padişah:

• Peki sen diyorsun biz Yılanların Şahı’nın etini nerede görelim?

• Bu hiç de zor bir mesele değil. Tebaanı-kullarını çağır gelip hamama girsinler. Kimin teni benekli-renkli ve pul pul ise o Yılanların Şahı’nın görmüş ve onun yerini biliyor demektir.

Padişah, tellal çıkarttı. Hiçbir yerde kimseyi bırakmadı, herkesi çağırıp hamam getirtti. Hamamda hepsine su çimdirdiler. Ancak vücudu bu şekilde olan kimseye denk gelmediler. “Başka kim kaldı” diye sorup soruşturdular. Haberci çıkartıp Camısan’ı da getirttiler. Dediler:

• Sen de hamam girip banyo yapacaksın! Camısan dedi:

• Ben yeminliyim. Hamamda banyo yapmaya tövbeliyim. Ben kazanda su ısıtıp evimde çarkta banyomu yapıyorum. Ben asla hamamda su çimmem.

Sonunda adamlar zoraki de olsa Camısan’ı alıp hamama götürüp soyundurdular. Soydurduklarında vücudunun yılanlar gibi pul pul ve benekli olduğunu gördüler. Seymur hoca dedi:

• Sen bu Yılanların Şahı’nı nerede görmüşsen, gidip getirmen gerekiyor. Yok, getirmezsen, başını vurdururuz. Çünkü Yılanların Şahı’nın eti olmazsa, padişahımızın vücudunda çıkan yaralar iyileşmez.

Camısan ne yaptı, ne etti bunların elinden kurtulamadı. Boynunu vurulmaya götürüldüğünde, boynu yerine sırrını verdi. Sonra da Camısan, yanında Seymur hoca ve bir kaç kişiyi alıp küpün başına götürdü. Dedi:

• Ben bu küpten içeri girip gidip Yılanların Şahı’nı gördüm. Siz de buradan içeri girerek gidip Yılanların Şahı’nı getirebilirsiniz.  

Seymur hoca kitabı getirip küpün deliği üzerinde okudukça okudu. Bir baktılar ki Yılanların Şahı aşağıdan çekilip yukarıya geldi. Yılanların Şahı bu şekilde yukarıya gelince, Camısan kaçarak bir ağacın arkasına saklandı. Yılanların Şahı Camısan’a, “Kaçıp ağacın arkasına saklanma! Sen yerimi göstermeme üzerine yemin etmiştin. Peki şimdi niye gidip ağacın arkasına saklanıyorsun? Senin gelip beni sırtlaman gerekiyor.” dedi.

Camısan, ağacın arkasından çıkıp geldiğinde ağlıyordu. Neticede Yılanların Şahı’nı sırtlayıp götürdüler. Yılanların Şahı yolda gizlice Camısan’a:

• Ben senin sırrını, başının yerine verdiğini biliyorum. Şimdi beni götürüp kesecekler. Ve sana diyecekler, “Gel kes, biz de pişirelim.” Olmaya ki sen beni kesesin! De ki, “Ben getirdim, siz kesin!” Sen böyle deyince, hoca beni kesecek ve katil olacak. Beni parça parça ayırıp tencereye koyup kaynatacaklar. Yapılan çorbayı önce sana verecekler. Sakın ola ki o ilk köpüklü çorbayı içmeyesin! Bırak ilk çıkan çorbayı Seymur hoca içsin. Çünkü o çorbadan ilk çıkan köpük zehirlidir. Sonraki köpüklü kısmı dermandır. Kim bundan içerse; dünya onun gözü önüne gelir, aynı Lokman Hekim gibi her şey ayan olur.

*

Neticede Yılanların Şahı’nı alıp götürdüler. Seymur hoca Camısan’a, “Gel kes!” dedi. Camısan, “Yok” dedikten sonra, “Ben yılanların Şahı’nı getirmişim, sizin de kesmeniz gerekir.” dedi. Hoca Yılanların Şahı’nı kesmeye götürdü. Üç parçaya ayırarak kazana koydu.

Çorba kaynayıp ta ilk köpük üzerine gelince, Seymur hoca bu ilk köpüklü kısmı bir tabağa doldurup Camısan’a içmesi için verdi. Camısan, “Daha sıcaktır. Oraya koyun, daha sonra içeceğim.” dedi.

Seymur hoca kalkıp fikrini almak için padişahın yanına gitti. Camısan o sonradan doldurulan çorba dolu tabağa yetişerek başına diktikten sonra Lokman Hekim gibi oldu. Dünya hepten gözlerinin önüne geldi. Her şey kendisine ayan beyan oldu.

Seymur hoca gelince, o ilk köpükle doldurulan çorba tasını alıp başına dikerek içti. Böyle olunca vücudu olduğu yerde şişerek mahvoldu  Hoca mahvolunca Camısan, Yılanların Şahı’nın etini götürüp yemesi için padişaha verdi. Suyunu da çimdirince padişah iyileşti. Padişah iyileşince, her tarafa davet için haber gönderdi. İnsanlar gelerek kafile kafile oturup yiyip içtiler. Camısan’ı da hediyelerle, altın ve gümüşle anında zengin etti.

Padişah, Camısan’a, “Sen ne ve neyi istiyorsan, onun peşine git!” diyerek onu özgür bıraktı. Camısan, Lokman Hekim gibi oldu. Her şey gözlerine ayan beyan oldu, her şeyi bilen oldu. Çıkıp eve gelerek annesine, “Anne; o babamdan bana kalan kitabı bana getir!” dedi. Annesi giderek kitabı yerinden çıkartarak getirip kendisine verdi. Camısan, babasından kalanı kitabı okuyunca hikmet ilmi kendisine biraz daha ayan oldu…

Artık yerin üstünde ve altında ne olduğunu biliyordu. Ağaçlar, bitkiler ve otlar kendisi için dile geldi; hangi hastalığa derman olduklarını kendisine söylüyorlardı.

Camısan, kendi döneminde öyle bir alim olmuştu ki, simya, kimya, bilimsel sorgulama ile gerçeği bulmaya muktedir olmuştu. O, artık dünyada ismi bilinen biri olmuştu. Ancak en sonunda o da Hak’kın rahmetine ererek dünyasını değiştirerek ahrete gitti. Kendisi dünyadan göçüp gitti ama ismi ve namı geride kaldı.

Masal kendi yoluna, bizler de kendi yolumuza; kalın sağlıcakla!..

*

*Kırmancki/Zazaca derleyen: Hawar Tornêcengi

*Türkçe Çeviri: Asmên Ercan Gür

*Kırmancki-Zazaki eser: Xal Çelker, Welat Ra Şanıkê Şani; Vejiyaişê Tiji. (Hasan Dursun; Memleketten Akşam Masalları; Tij Yayıncılık.)