Bava Rızaye Garşiye geçen hafta Hakka yürüdü.
Dersim Tarihinin ve Alevi Tarihinin yaşayan çınarlarından biriydi.
Dersim’in Pülümür İlçesi Kızılbel köyünden Kureyşan Ocağının Gaziyan koluna mensup Alevi Pirlerindendi.
Bava Rızaye Garşiye’yi diğer Dede ve Pirlerden ayıran farklı ve özgün bir yanı vardı.
Bava Rıza, Cumhuriyet öncesi zamanlarda oldu gibi cem ibadetini elinde üç telli thomır dediğimiz curası ile Zazaca/Kırmancki diliyle icra ederdi.
Bava Rıza cem ibadetinde Kureyş’e Duzgin’e Hızır’a yakarır, İmam Hüseyin’i ve On iki İmamları zikrederdi.
Bava Rıza’nın Hakka Seslenme ibadetinde ziyaretlerin isimleri anılır, ibadet sırasında cem ibadetine katılanlar hüngür hüngür ağlar ve kabaran duygularını ibadet sırasında bu şekilde ifade ederlerdi.
Bava Rıza’nın cemine katılmam…
Üniversite yıllarımda okuduğum yazılı eserlerin çoğu “İdeoloji” kokuyordu.
“Aleviler öz be öz Türk’tür”
“Alevilerin dili Türkçe’dir”
“Zazaca/Kırmancki cem ibadeti tarihin hiçbir döneminde olmamıştır” gibi sonu gelmez şekilde Modern Türk Milliyetçiliğinin içine sızdığı “Alevilik” ile ilgili kitaplar gırla her tarafta basılıyor, Üniversitelerde “Alevilerin, Türklüğü” üzerine araştırma merkezleri açılıyordu.
21 yaşında ben de şu soruyu sordum;
• Zazaca/Kırmancki cem ibadeti icra eden bir Pir var mı?
Tunceli il merkezinde kime sorduysam “Evet eskiden cem ibadeti, dualar ve gülbenglerZazaca/Kırmancki icra edilirdi” diyen çok insana rastladım ancak 2000’li yıllarda Zazaca/Kırmancki cem ibadeti yapan Pir ya yoktu ya da vardı ancak ben bilmiyordum. Açıkçası güçlü bir delil arıyordum.
Üniversiteyi okuduğum şehirde bir gün adı Hasan olan bir arkadaşla tanıştım. Çok güzel Zazaca/Kırmancki konuşuyor, bağlama çalıyordu. Birgün bir sohbette kendisi ile “Atalarımızın dilinde cem icra eden Pir var mı?” diye sorduğumda, arayışımın karşılığını; Delili bulmuştum.
Hasan, dedesinin tüm cemlerini Zazaca/Kırmancki yaptığını söylemiş ve yakın zamanda kendi evlerinde icra edilecek cem ibadetine beni çağırmıştı.
Antalya kent merkezinin dışında bir mahallede oturan Bava Rıza’nın cemine mihman olduğumda kadim bir kültür dalgası ile karşı karşıya kalmıştım.
Bava Rıza’nın cem ibadeti sırasında cemde bulunan istisnasız herkes hüngür hüngür ağlıyor, Ziyaretlerin ismi ile , Kureyş’in, Duzgin’in, Xızır’ın, İmam Hüseyin’in ismi ile zikrolunan cemde kabaran yürekler, gözyaşları ile cem meydanına akıyordu.
Bava Rıza’nın elinde ki üç telli perde de icra ettiği ritim ise kendisine özgü bir dini müzik oluşturur. Öyle ki Bava Rıza’nın dahili olduğu Kızılbel köyü, Kureyşan Ocağının dini müziğinin merkezi kabul edilebilir.
Bava Rıza’nın cem erkanında göze çarpan ilk şey, ibadetin ev ortamında neredeyse herkesin herkesi tanıdığı bir mekan içinde yapılmasıdır. Bu durum yapılan cemin yaşattığı duygunun daha yoğun yaşamasına neden olur. Günümüzde şehir hayatında Cemevlerinde yapılan ibadetlerde insanların çoğu birbirini tanımamakta, cemde verilen rızada şekilsel bir anlamdan öteye kent hayatı nedeni ile geçememektedir. Diğer bir yandan Bava Rıza’nın cem erkanı dahilinde olanlar ikrar bağı ile aynı Pir’e aynı Pir’in ailesine bağlı olanlardır. Kent hayatında ki Cemevlerinde Cem ibadetlerine katılanların, Cem Erkanını yürüten Pir ile ikrar bağının olup, olmadığı da günümüzün sorularındandır.
Bava Rıza ve ailesi, Dersim’den Antalya’ya göç etmişlerdir ancak Kızılbel’in ruhunu göç ettikleri diyarda yaşatmayı başarmışlardır. Bu başarı hikayesinin sonucu olarak artık diyebiliyoruz ki; Tarihte Zazaca/Kırmancki olduğu gibi Zazaca/Kırmancki dua, gülbeng, mersiyelerde olmuştur ve son yıllarda hafızanın tekrardan uyanması ile beraber giderek güçlenmeye devam etmektedir.
Şunu ifade etmek isterim ki, beni, hayatımda katıldığım cem ibadetlerinden ikisi çok etkiledi. Bunlardan biri Bava RızayeGarşiye’nin Antalya’nın bir kenar mahallesinde ki icra ettiği cem ibadeti bir diğeri ise İran’ın Güney Azerbaycan Eyaletinin Tebriz Şehrinin Gülizar mahallesinde Ehl-i Hak (Yaresan) Alevilerinin cemhanesinde mihman olduğum cem ibadeti. Bu her iki cemin ortak noktası özgünlükleri ve modern zamanın asimilasyonundan beri olmalarıydı.
Bava Rıza’nın VengeHaqDaene şeklinde icra ettiği Hakka Sesleniş İbadeti öncesi kesilen kurbanlardan pişirilen lokmalar cemden sonra dağıtıldı, çaylar içildi ve tatlı bir sohbet sonrası herkes kendi evlerine çekildi.
Bava Rıza’nın Sanatına ve İnancının Gözesine dair…
Bava Rıza ve onun yetiştiği Kızılbel Ekolündekilerin bağlamada/curada/üç telli de icra ettikleri dini perdeler ve müzikler bir Tanrısal vergiydi. Doğrudan kaynağını Hakk’a aracı neşriyatlardan değil de Hakk’ın kendisinden alıyorlardı. Nitekim “Tewt” dediğimiz bir inançsal sarsılmanın kaynağı da Hak ile Hak olma duygusunun bir tezahürüydü ve Bava Rıza’nın erkanı ve erkanda ki ruhani hali de katıldığım cemde bizatihi bunun göstergesiydi. Bava Rıza’nın cem erkanın da söylenen yakarış cümleleri, söylenen mersiyelerin içeriği incelenecek olursa muazzam bir Batini tarafının olduğu ve Dersim Aleviliğinin kadim hafızasının dile getirildiğini söyleyebilirim.
“Dersim Aleviliği” de Yol içinde kadim sürektir. Bu süreğin hafızası bazen karşımıza İbrahim Peygamber ve Munzur’un hikayesiniçıkarır ve İbrahimi bir hafızadan izlere vurgu yapar, bazen Gağan, Hızır, Hewtomal’i ile İranistik hafızayı öne çıkarır bazen de “DesuDi İmam (12 İmam), İmam Uşen (İmam Hüseyin), Kervela (Kerbela) , Rozuneİmamu (12 İmam Orucu), Germe İmamu(12 İmam Aşuresi) ” kavramları, ritüelleriile protest bir İslami Tarih ve Teolojisi içinde bize inanç tarihinin tüm katman ve gizlerini Zazaca/Kırmancki lisanı aracılığı ile özünde ihtiva ettiğini gösterir.
Bava Rıza, emanetini Hakk’a teslim etti. Hak ile Hak oldu. Hafızalarda, kalplerde bıraktığı sedası, seslenişi ile dünyevi ölümsüzlerden oldu. Yağmurlu bir havada başı bulutlara değen Kızılbel Köyünde yorgun bedenini Hard u Dewres’e teslim etti. Üzerinde Kur’an’dan sureler okundu. Yakınları ağıtlar yaktı, göz yaşı döktü. Geride farkında olanlar için koca bir İnançsal Miras bıraktı.
Bava Rıza Arca (Garşiye)’nin aziz hatırası, icra ettiği “Yol Hizmetleri” ve temsil ettiği Kızılbel Ekolü önünde saygı ve hürmetle eğiliyorum.
Ruhun Şad Olsun Bava Rıza
PırdeMomin’deHeliyeDuzgin yardımcın, Ana Haskare su verenin, Pir Kureyş rehberin, İmam Uşen karşılayanın olsun
Mekanın Cennet olsun…05.10.202
